Beslenme

Her canlının yaşamını sürdürebilmesi için besin tüketmesi gerekir. Ancak beslenme kişinin sadece sevdiği gıdayı ya da gıdaları tüketmesi, kısacası karnını doyurması anlamına gelmez. Çünkü beslenme; büyüme, gelişme, üreme, hücre yenilenmesi gibi hayatın sağlıklı bir şekilde sürmesi için gerekli tüm gıdaların vücuda alınması ve kullanılmasını ifade eder.

İyi beslenme ancak tüm besin öğelerini ihtiyacı karşılayacak miktar ve kalitede, düzenli ve sürekli bir şekilde vücuda sağlamakla mümkündür. Bu nedenle yiyecek -içecek hizmetleri yöneticileri beslenmenin önemini göz ardı etmemeli ve özellikle menü planlarken temel besin öğelerini ve besin gruplarını bilmelidir.

Hücre büyümesi ve onarımını sağlayan, vücut işleyişini düzenleyen, enerji veren temel besin öğeleri karbonhidratlar, proteinler ve yağlardır. Bunun yanı sıra daha küçük miktarlarda da olsa vitamin ve mineraller oldukça gerekli eser elementlerdir. Su ise vücut ağırlığının yaklaşık %70’ini oluşturan oldukça önemli bir elementtir.

Karbonhidratlar, kalori ihtiyacının giderilmesinde vücut tarafından öncelikli olarak tercih edilen besin öğesidir. Günlük enerjinin %55- 60’ı karbonhidratlardan karşılanır. Karbonhidrat yönünden en zengin besinler; tahıllar ve tahıl ürünleri, kuru baklagiller, kurutulmuş meyveler, bal, pekmez, reçel ve tahin helvası gibi tatlılardır.

Protein, canlı hücre yapısının temel organik üyesidir. Tüm canlılar için yapısal ve yaşamsal önem taşıdığından proteinsiz bir hayat düşünülemez. Normal bir bireyin günlük (en az) protein ihtiyacı, zorunlu azot kaybını karşılayacak kadar olmalıdır. Fazla alınan protein vücutta depolanmaz.

Yağlar; vücuda karbonhidrat ve proteinin verdiği enerjinin iki katı enerji veren, yağ asitleri ve gliserolden oluşmuş organik bileşiklerdir. Yağlar, yapı taşları olan yağ asitlerine göre sınıflandırılır. Bunlar doymuş yağ asitleri ve doymamış yağ asitleridir. Doymuş yağlar, genellikle oda ısısında katı olurlar. Doymamış yağlar ise, oda sıcaklığında sıvı hâldedir. Günlük kalori ihtiyacının %25 -30’u yağlardan karşılanmalıdır.

Vitaminler; protein, karbonhidrat ve yağın enerjiye dönmesini sağlayan kimyasal reaksiyonların düzenlenmesinde kritik bir rol oynar. Vitaminler, yağda ve suda eriyen vitaminler olmak üzere iki gruba ayrılır. Yağda eriyen vitaminler alfabetik sırayla A, D, E ve K, suda eriyen vitaminler B kompleks vitaminleri ve C vitaminidir.

Mineraller, hayvansal ve bitkisel kaynaklı olmayan ve dünyada doğal olarak bulunan elementlerdir. İnsanlar bu besin maddelerini doğrudan bitkilerden, hayvansal besinlerden ve sudan alır. Besinlerin içerdiği mineral çeşidi ve miktarı, besinin yetiştirildiği toprağa, bakımına, beslenmesine, besinin türü, kısımları, işlenmesi gibi değişik etkenlere göre farklılık gösterir. Vücudumuzda 40’ın üzerinde mineral bulunur. İnsan vücudunun on dokuz tane ana minerale özellikle ihtiyacı vardır.

Doğada çok çeşitli besin bulunur ve bunların besin ögesi bileşimleri birbirinden farklıdır. Bireylerin bu besin öğelerine duydukları ihtiyaç da yaşlarına, cinsiyetlerine, özel durumlarına (hamilelik, hastalık gibi) göre farklılık gösterir. Bu nedenle kişilerin her besinden alması gereken miktarı ayrı ayrı hesaplamak, sürekli besinlerin bileşimini ve besin ögelerine ihtiyacı belirlemek oldukça zordur, hatta imkânsızdır. Bundan dolayı besinler, bileşimlerindeki besin ögelerinin benzerliğine bakılarak gruplandırılmış, yeterli ve dengeli beslenebilmek için kişilerin günlük olarak bu gruplardan alması gereken ortalama miktarlar belirlenmiştir. Buna göre beş temel besin grubu vardır. Bunlar; süt ve süt ürünleri, etler, yumurta ve kuru baklagiller, sebze ve meyveler, tahıl ve türevleri, yağlar ve şekerlerdir.

Gıdaların besin değerlerinin yok edilmemesi için üretim aşamasında kesme - temizleme, oksitlenme, ısı ve ışık teması ve katkı maddelerinin kullanımına çok dikkat edilmelidir.

Günümüzde karşılaşılan önemli diyet sorunları fazla kalori alımına bağlı olarak aşırı kilo, fazla doymuş yağ tüketimine bağlı olarak kolesterol, şeker hastalığı, tuz ve beraberinde hipertansiyon, lifli yiyecek tüketimi azlığı olarak sıralanabilir.