Madencilikte Yangın ve Patlama Tehlikesi - 2
Madencilik; açık ocak (yer üstü) işletmeleri ve kapalı ocak (yer altı) işletmeleri olmak üzere iki başlık altında değerlendirilmektedir. Yer altı işletme ve yer üstü işletmecilikte olduğu gibi maden damarının yapısı, yan kayaçların yapısı, hava sıcaklığı, metan gazı içeriği, günlük üretim, drenaj gibi faktörler bakımından çeşitlilik gösterir. Yer altı madenciliğinde, temel olarak İSG açısından ele alınması gereken en önemli konular yangın ve patlama tehlikeleri oluşturmaktadır.
Madenlerde grizu (metan gazı) patlaması tahrip gücüne ve yıkım etkisine sahip bir patlamadır. Özellikle yaşlı kömür damarlarında grizu riski yüksektir. Grizu, kömür madenlerinde sıkça görülmektedir. Yanıcı, patlayıcı toz bulunan maden ocaklarında İSG ile ilgili mevzuattaki tüm hükümler uygulanır. Ocaklarda, yeraltında ve tünellerde çalışanlar, İSG bakımından, ilgili mevzuatın öngördüğü esaslara ve işverenin bunlara uygun olarak vereceği emir ve talimata uymak zorundadırlar.
Yer altı maden işlerinin yapıldığı iş yerleri, madenlerin yer altından çıkarılması, madenlerin çıkarma amacıyla araştırılması, çıkarılan madenlerin işlenmesi hariç satışa hazırlanması işlerini ifade eder. Nezaretçi, fennî nezaretçi tarafından gerekli görülen işleri yürütmek veya bunları gözetim altında bulundurmak üzere yazılı olarak görevlendirilen, gerekli deneyim ve teknik bilgiye sahip, en az ilkokul mezunu kişiyi ifade eder.
Yer altı maden işleten işveren, iş yerinde yangın ya da patlama çıkmasını önlemek için yanıcı, patlayıcı ve sağlığa zararlı ortamların oluşumunu önlemek, patlayıcı ortam oluşmasının önlenmesi mümkün değilse de patlayıcı ortamın tutuşmasını önlemek, yayılmasını önlemek ve mücadele etmek için gerekli tüm İSG önlemlerini almak durumundadır. Çalışanlara gerektiğinde güvenli bir şekilde dışarı çıkabilmeleri için her zaman kolay ulaşabilecekleri yerlerde bulunacak kişisel solunum koruma cihazları verilir.
Ocakların giriş ve çıkış yollarının sürekli olarak açık ve bakımlı durumda bulundurulması, çalışanlara öğretilmesi, gerekli yerlerde yolların gittiği yerleri gösterir levha ve işaretlerin konulması ve bunların korunması zorunludur. Bağlantı yolları birbirine yakın iki kuyudan oluşan ocaklarda, kuyular arasında, başkaca güvenli bir yol bulunmadığı takdirde, kuyuların en derin katında bağlantı kurulur.
Yeraltı madenlerinde fennî nezaretçi, ocaklarda yangınlara karşı gerekli bütün önlemleri alır. Bunun için gereken araç ve gereçler ocaklarda hazır bulundurulur. Kömür ve kükürt ocaklarıyla yangına elverişli ocaklarda, çalışma yapılmayan zamanlarda bile kendiliğinden kızışma veya yanma olup olmadığı bir nezaretçi tarafından denetlenir.
Patlayıcı maddelerin teslim alınması, taşınması, depolanması, dağıtılması, geri alınması vb. işler, bu amaçla eğitilmiş ve fennî nezaretçi tarafından görevlendirilmiş kimseler tarafından, ilgili mevzuat hükümlerine göre yapılır. Patlayıcı maddeleri, bu amaçla eğitilmiş, fennî nezaretçi tarafından görevlendirilmiş ve en az ilkokul mezunu, yeterlik belgesine sahip ateşleyicilerden başkasının alması ve ateşlemesi yasaktır.
Grizu (metan gazı) patlaması, jeolojik devirlerde kömür oluşumu sırasında meydana gelen metan gazının havayla karışmasıyla ortaya çıkan patlamadır. Metan patlaması, yeterli miktarda oksijenin ve patlayıcı gazın bir araya gelerek tutuşturucu kaynakla teması sonrası gerçekleşmektedir.
Grizulu ocaklarda havalandırma ile ilgili değerler her vardiyada ölçülür, metan gazı ölçümleri bu ölçümlerle beraber yapılır. Üretim ünitelerinden dönüş havası içinde ve üretim yerlerindeki gazların birikebileceği yerlerde metan gazı seviyesi sürekli olarak izlenir.
Kömür ocaklarında meydana gelecek patlamaların başka kısımlara yayılmalarını önlemek için iki veya daha çok üretim panosunun bağlı olduğu ana hava giriş ve dönüş (nefeslik) yollarının uygun yerlerine taş tozuyla durdurucu barajlar yapılır veya galeri tavanına, patlamanın etkisiyle boşalabilecek su kapları yerleştirilir. Durdurucu barajlar, yolun tamamen serbest bir kısmında, tavana yakın ancak toz yığınının tepe noktasıyla tavan arasında yeterli bir aralık kalması sağlanacak biçimde yapılır.
Çalışanların çalıştırıldığı bütün yer altı iş yerlerinde, çalışma koşullarını ve çalışanların çalışma yeteneklerini korumaya, hava sıcaklığının sağlığa zararlı düzeye yükselmesini önlemeye, grizu ve diğer zararlı gaz ve dumanları zararsız bir orana indirmeye yeterli, sürekli, güvenlik gereklerine uygun, temiz hava akımı sağlanmalıdır.
Çalışma yapılan bütün yer altı işletmelerinde uygun havalandırma sağlanır. Kömür ocaklarındaki arabalar, içlerinden kömür tozu dökülmeyecek biçimde olur.
Ocaklarda yeterli sayıda hava ölçme istasyonu yapılır ve daha sıkı hükümlere bağlanan ocaklar dışında, bu istasyonlarda, ayda en az bir kez, ana ve kısmi hava akımlarının hızı, geçen hava miktarı ölçülür. Havalandırma ile ilgili değerler periyodik olarak ölçülür ve ölçüm sonuçları kaydedilir. Havalandırma sisteminin detaylarını kapsayan bir havalandırma planı hazırlanır, periyodik olarak güncellenir ve iş yerinde hazır bulundurulur.