Epidemiyoloji

Epidemiyolojinin Tanımı, Amacı ve Bölümleri

Tanımı

‘’Epidemiyoloji, popülasyonlarda hastalıkların oluşumu, dağılımı, sıklığı ile bunları etkileyen faktörleri araştıran ve bu hastalıkların önlenmesine ilişkin hedefleri belirleyen bilim dalı ‘’ olarak ifade edilir.

Amacı

Nedeni bilinen bir hastalığın kaynağının belirlenmesi

Nedeni bilinmeyen ya da tam olarak anlaşılamamış bir hastalığın araştırılması ve kontrolü

Bir hastalığın doğal gelişimi ve ekolojisi üzerine bilgi edinme

Hastalık kontrol programların planlanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi

Bir hastalığın ekonomik etkilerinin değerlendirilmesi ve alternatif kontrol programların maliyetleri ile ekonomik yararlarının ortaya konması

Bölümleri

• Tanımlayıcı epidemiyoloji
• Analitik epidemiyoloji
• Deneysel epidemiyooji
• Teorik epidemiyoloji

Hastalık Belirleyicileri

Bir hastalığın oluşumunu ve popülasyondaki sıklığını etkileyen her faktöre veya değişkene ‘’determinant=belirleyici ‘’ adı verilir. Hastalık belirleyicileri;

• Primer ve sekunder belirleyiciler,
• Endojen ve ekzojen beirleyiciler,
• Konak, etken ve çevre belirleyicileri olarak ele alınır.

Mikroorganizmaların Bulaşması ve Yayılması

Mikroorganizmaların konağa girişi

Sindirim sistemi,solunum sistemi, ürogenital sistem, deri ve mukozalar, dolaşım sistemi ve meme kanalı.

Mikroorganizmaların vücutta yayılması

Kan yolu, hücreden hücreye yayılma, sinir yolu, fagositik hücrelerle yayılma.

Mikroorganizmaların vücuttan çıkışları

Enfeksiyon etkenlerinin duyarlı konaklara bulaşabilmesi için yaşadığı ve çoğaldığı konaktan dışarı çıkması gerekir. Genel olarak bu çıkış yoları, giriş yolları ile aynıdır.

Mikroorganizmaların bulaşma şekilleri

Vertikal bulaşma, Enfeksiyöz etkenlerin bir jenerasyondan diğerine taşınmasını içeren ve doğum öncesi evrede gerçekleşen bu bulaşma şekli iki kısımda ele alınır.

Herediter bulaşma (Kalıtsal bulaşma), Bazı patojenlerin DNA kopyalarının erkek ya da dişi üreme hücresi genomuna entegre olarak embriyoya taşınması halidir. Örneğin, Retroviruslar.

Kongenital bulaşma, Annede bulunan enfeksiyöz etkenlerin embriyo ya da fötusa bulaşmasıdır. Bu bulaşma memelilerde uterus, kanatlılarda yumurtada gerçekleşir.

• Plasental bulaşma
• Germinal bulaşma
• Doğum anında bulaşma

Horizantal bulaşma: Hayvanların doğum sonrası yaşamlarının herhangi bir döneminde gerçekleşen, mikroorganizmaların direktt ya da indirektt yollarla bulaşması şeklidir.

Direkt (Doğrudan) bulaşma: Canlı ya da cansız herhangi bir aracı olmaksızın mikroorganizmaların temas, aerosol, veneral (çiftleşme) ve fekal -oral yol ile konağa bulaşma yollarıdır.

İndirekt (Dolaylı )bulaşma: Dolaylı bulaşma bulaşıcı bir etkenin duyarlı konağa, kontamine bir ara nesne (cansız )veya canlılar aracılığıyla bulaştırılmasını içerir.

İnfeksiyon Tipleri

Vücuttaki Konumlarına Göre

Sistemik veya genel enfeksiyon: Genellikle invaziv karakterli mikroorganizmaların vücuda yayılarak birden fazla organ ve sistemi etkilemesiyle oluşan enfeksiyonlara denir.

Lokal enfeksiyon: Bazı patojenik etkenler konak vücuduna girdikleri bölgede sınırlı enfeksiyonlar oluştururlar.

Fokal enfeksiyon: Bazı patojenler (Streptokok ve Korinebakteriler gibi) vücudun özellikle farinks, larinks, tonsil, sinüs, diş yuvaları gibi odaklarına yerleşerek enfeksiyon oluştururlar.

Oluşum Tarzlarına Göre

Latent (Gizli) enfeksiyon, fırsatçı (Oportunist) enfeksiyon, sekunder (İkincil) enfeksiyon, ko (ortak) enfeksiyon

Vücuttaki Seyrine Göre

Perakut: Daha çok virülensi yüksek ve invaziv karakterli mikroorganizmalar tarafından oluşturulan çok şiddetli ve çok kısa süreli, genellikle ölümcül seyreden hastalık formudur.

Akut: Vücuda girdikten sonra, hızlı ilerleyen, kısa süreli (birkaç gün) ve bazı belirtilere yol açan hastalık seyri.

Subakut, Seyirleri akut ile kronik arasında bir süre alan, birkaç hafta süren hastalık seyri.

Kronik: Hastalığın inkubasyon süresi ve belirtilerinin uzun sürdüğü (haftalarca, aylarca, hatta yıllarca) seyir şeklidir.

Popülasyon ve Popülasyonda Hastalık

Popülasyon: Popülasyon, belirli bazı özelliklere sahip bireylerin toplamı olarak tanımlanabilir. Epidemiyolojik çalışmalarda sıklıkla kullanılan bir başka terim ise riskteki popülasyondur. Genel popülasyona oranla incelenen belirli bir hastalığa yakalanma olasılığı yüksek olan, daha duyarlı spesifik gruba riskteki popülasyon adı verilir.

Popülasyonda Hastalık Seyri

Popülasyonda hastalıklar; Endemik, Epidemik (Salgın), Sporadik ve Pandemik seyir şekillerinde görülürler.

Populasyonda hastalık olaylarının nicel değerlendirmesi (Hastalık ölçüleri)

Prevalans (Yaygınlık): Hastalıkların popülasyonda yaygınlığını veren bir ölçüttür.

İnsidens (Sıklık): Bir popülasyonda belirli bir zaman aralığında oluşan yeni hastalık vakalarının sayısını ifade eden epidemiyolojik bir terimdir.

Morbidite: Bir popülasyonda oluşan hastalık sayısının tüm popülasyona oranlanmasıdır. Genellikle hastalıkların bulaşma gücünü ortaya koyar.

Mortalite: Bir hastalık nedeniyle ölen hayvan sayısının tüm popülasyona oranıdır.

Letalite: Bir hastalıktan ölen hayvan sayısının hastalanan hayvan sayısına oranıdır.