Antimikrobiyal Yaklaşımlar

Mikroorganizmaların Kontrol Altına Alınması

Mikroorganizmaların kontrol altına alınması, onların ya tamamen öldürülerek ortadan kaldırılması ya da çoğalmalarının durdurulması veya yavaşlatılmasıyla mümkün olur. Bu amaçla mikroorganizmaların kontrolünde, kontrol edilecek ortam ya da nesnenin yapısına bağlı olarak fiziksel (ısı, ışın, filtrasyon gibi ) ve kimyasal yöntemlerden (kimyasal maddeler ve gazlar, antibiyotikler, sulfonamidler gibi ) yararlanılır. Mikroorganizmaların kontrolünde kullanılan ajanların mikroorganizmalar üzerine etki tarzları ikiye ayrılır. Mikroorganizmaların ölümüne neden olan etkiye –sid ya da –sidal etki (Mikrobiyosid, Mikrobiyosidal) adı verilirken; mikroorganizmaların üremelerini önleyen etkiye ise –statik etki (Mikrobiyostatik) denir. Bu bilgiden hareketle bakterilerin üremelerini önleyen etkiye bakteriyostatik, bakterilerin ölümüne neden olan etkiye ise bakterisid denir. Aynı esastan hareketle viruslara ilişkin kullanılan ajanların üremeyi önleyici etkilerine virustatik, öldürücü etkilerine virusid, mantarların üremesini durduran etkiye fungistatik, öldürücü etkisine fungisid, sporları öldürücüyü etkiye ise sporosid adı verilir.

Sterilizasyon

Sterilizasyon: Bir madde veya cisimde bulunabilecek bütün mikroorganizmaların tamamen öldürülmesi işlemidir. Sterilizasyon işlemi ile ortamdaki sporlu -sporsuz tüm bakteriler, mantarlar, virüsler ve parazitler tamamen canlılıklarını kaybederler. Böyle bir işlem sonucu üzerinde ya da içinde hiçbir canlı bulundurmayan maddeye steril adı verilir. Sterilizasyon fiziksel (ısı, radyasyon ve filtrasyon gibi) ve kimyasal yöntemler (kimyasal maddeler ve gazlar gibi) ile gerçekleştirilir.

Fiziksel Yöntemlerle Sterilizasyon

Yüksek Isı ile sterilizasyon: Isı mikroorganizmaları yok etmek için kullanılan en yaygın, ucuz, güvenilir ve etkili bir yöntemdir. Yüksek ısı mikroorganizmaların enzim ve proteinlerini koagule ederek (pıhtılaştırarak) ölümlerine neden olur.

Işınlarla sterilizasyon: Işınlar mikroorganizmaların DNA’sında hasar oluşturarak etkirler. Bu amaçla iyonize olmayan ışınlar (ultraviyole ışınları - UV) ve iyonize olan ışınlar (X ve Gama ışını) kullanılır.

Filtrasyon (Süzme) ile sterilizasyon: Yüksek sıcaklık veya kimyasal maddelerle hasar görebilecek serum, aşı, enzim, vitamin ve antibiyotik gibi bazı çözeltilerin bir sistem yardımıyla filtrelerden süzülerek bulundurabileceği mikroorganizmalardan arındırılması işlemidir.

Kimyasal yöntemlerle sterilizasyon: Kimyasal yöntemle sterilizasyonda bazı kimyasal maddelerden ve gazlardan yararlanılır.

Dezenfeksiyon

Dezenfeksiyon: Cansız ortamlarda bulunabilecek hastalık yapıcı (patojen) mikroorganizmaların yok edilmesi veya etkisiz hale getirilmesi işlemidir. Dezenfeksiyon bu yönüyle bakteri, algler, sporlar ve virüsler gibi tüm mikroorganizmaların yok edildiği sterilizasyon işleminden farklıdır. Yani dezenfeksiyon işlemi sonucu etkisiz hale getirilemeyen hastalık yapıcı organizmalar bulunabilir ve sterilizasyon gibi mutlak bir mikropsuzluk sağlanamayabilir.

Ancak ortamda bulunan mikroorganizma yükü büyük oranda azaltılarak sağlığa zarar veremeyecek duruma indirgenir. Dezenfeksiyon amacıyla kullanılan maddelere dezenfektan adı verilir.

Antibiyotikler

İnsanlığın bulaşıcı hastalıklara karşı mücadelesi çok eski tarihlere kadar dayanır. Geçtiğimiz yüzyıl boyunca birçok doğal, sentetik ya da yarı sentetik antibiyotik keşfedilmiş, bunların büyük bir bölümü tedavide kullanım alanı bulmuş ve yaygın olarak başarıyla kullanılmışlardır. Antimikrobiklerin yapay olarak elde edilenlerine kemoterapötik, doğal kaynaklı olanlarına ise antibiyotik denmesine karşın, günümüzde antibiyotiklerin çoğunun sentetik ya da semisentetik yöntemlerle elde edilmesi mümkün olduğundan antibiyotik terimi tedavide kullanılan kemoterapötik ve antibiyotik niteliğindeki maddeler için genel bir ad olarak kullanılmaktadır. Antibiyotikler etki ettiği mikroorganizma grubuna göre Antibakteriyel, Antiviral, Antifungal, Antiparaziter, Antimikobakteriyel olarak ele alınırlar. Antibiyotikler, bakterilerin yüzeyleri yada hücre içinde bulunan çeşitli moleküllere etki ederek üremelerini önler (Bakteriyostatik etki) ya da ölümüne (Bakterisid etki) sebep olurlar.