Türkiye’de Büyüme ve Kalkınma Politikaları

1960 yılında Devlet Planlama Teşkilatının kurulmasından hemen önceki süreçte dünya genelinde ekonomik vesiyasi krizlerle birlikte yaşanan savaşlar nedeniyle Türkiye Cumhuriyetinde planlı ekonomiye geçme çabaları başarısızlıkla sonuçlanmış ve uygulanmaya çalışılan Sanayi Planlarının hedeflerine ulaşamadığı görülmüştür .

I.Beş Yıllık Sanayi Planı, 1934- 1938 yılları arasında uygulanmıştır .Devlet ekonomik sisteme dâhil olmuş vedevlet işletmeciliği başlamıştır .Planın 17 Nisan 1934 tarihinde yürürlüğe girmesiyle toprak reformu gerçekleştirilerek tarım desteklenmiş, hammaddesi yurtiçinden karşılanacak sanayi kuruluşları iledevlet sahipliğinde kuruluşlar kurulmuştur .

İkinci Beş Yıllık Sanayi plano, birinci beş yıllık sanayi planına göre daha kapsamlı hazırlanmıştır. Uygulanması düşünülen ikinci sanayi planı ilketapta beş yılolarak hedeflenmiş olsa daII.Dünya savaşının başlamasıyla birlikte önce dört yılaindirilmiş, savaş koşullarının ağırlaşması nedeniyle sözkonusu plan uygulamadan kaldırılmıştır .

II.Dünya savaşı döneminde yaşanan ekonomik zorluklar genç Türkiye Cumhuriyeti’nin kalkınma veilerleme düşüncesinin geri plana atılmasına neden olmuştur .Yaşanan süreçler nedeniyle yarım kalan planlama çalışmaları 1946 yılında İvedili Sanayi Planının hazırlanmasını sağlamıştır .

Planlı Kalkınmanın Türkiye gündemine gelmesi 27 Mayıs 1960 askeri müdahalesi sonrası oluşturulan yeni siyasi otoriteyle gerçekleşmiştir . Yönetim Keynesçi politikalardan ilham alan büyüme modelleriyle temel sanayi alanlarını geliştirmeyi amaçlamıştır .Planların entemel esasları ;ulusal tasarrufları artırmak veyatırımları toplum yararını gözeten önceliklere yöneltmek olmuştur .Buamaca uygun olarak Devlet Planlama Teşkilatı, 27 Mayıs’tan sadece birkaç aysonra 30Eylül 1960 tarihinde kurulmuştur .

Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1963 -1967 döneminde uygulanmış, %7 olarak hedeflenen kalkınma hızı dönem sonunda %6,5olmuştur .Budurum ekonomideki tarımın ağırlığından kaynaklanmıştır .

1968- 1972 arasını düzenleyen İkinci Beş Yıllık kalkınma planı hedef ve stratejilerinde, sanayileşmeye birinci plana göre daha çok yer verilmiştir . Birinci plan döneminde, sanayi sektörünün ekonominin sürükleyicisi olduğu düşünülmüştür .Sanayileşmenin hızlı bir kalkınmayı gerçekleştirebilmek adına önemli olduğu kabul edilmiştir .

Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planın dabeş yıllık olması gerekirken buplan 1973- 1995 yıllarını kapsayan 22senelik yeni bir stratejinin ilkbölümü şeklinde hazırlanmıştır .Bu duruma sebep olarak, Avrupa Ekonomik Topluluğuna katılmamız ileplanlama sürecinde karşılaşılan sorunlar ve kazanılan tecrübeler gösterilebilir .

Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı 1979 -1983 döneminde uygulanmıştır . Planda %8,0’lıkbirbüyüme hızı hedeflenmiştir .Buplşan krize karşı istikrar programları uygulanması nedeniyle askıya alınmış, 24Ocak 1980 kararları sonrasında isetamamen iptal olmuştur .Bunedenle hedeflerin gerçekleşme sonuçlarını inceleme imkânı yoktur .

Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planında Enflasyonla mücadelenin sağlanması ve serbest piyasa ekonomisine geçilmesi konuları üzerinde önemle durulmuştur. Üretim faktörlerinin atılkalmadığı kontrol altında birenflasyon yardımıyla istikrarlı birbüyüme sağlanması hedeflenmiştir .

Altıncı beşyıllık kalkınma planı 1990- 1994 döneminde uygulanmıştır .Planda büyüme hızı %7,0olarak öngörülmüş fakat gerçekleşen büyüme %3,7 olmuştur .Büyüme 1994 yılında yaşanan kriz nedeniyle düşük oranda kalmıştır .

25.07.1995 tarih ve33354M sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 7.beş yıllık kalkınma planı, küreselleşmeden yararlanarak modern çağı yakalamayı ve Türkiye’yi en gelişmiş dünya ülkeleri arasında konumlandırmayı hedeflemiştir .

2001- 2005 döneminde uygulanan 8.Beşyıllık kalkınma plan ındabüyüme hızı %6,5olarak hedeflenmişse de2001 yılında yaşanan kriz nedeniyle 2001 yılı büyüme hızıeksi 5,7olmuştur .2002 sonrası ekonomik reformlar neticesinde büyüme hızıpozitife dönmüştür .

Tüm planlar genelde beş yıllık hazırlanırken, dokuzuncu plan yedi yıllık bir süreyi kapsamıştır .Bir diğer özellik de, planı hazırlayan hükümet plan süresince iktidarda kalmıştır .Bu durum plana istisnai bir özellik kazandırmaktadır çünkü genelde planı hazırlayan parti plan döneminde iktidarda olamamıştır .Planda senelik ortalama yüzde 7reel büyüme hedeflenmiş fakat senede ortalama yüzde 3,6büyüme hızıyakalanabilmiştir .

06.07.2013 tarih ve28699 Msayılı resmi gazete ileyayınlanmıştır .2014- 2018 dönemini kapsayan planın, 2023 hedefleri kapsamında, toplumu yüksek refah seviyesine taşımada önemli roloynayacağı düşünülmüştür .Bu planın ekonomik amaç vehedefleri ;Türkiye’nin uluslararası konumunu ve halkın refahını yükseltmek .Bukapsamda, 2023’te GSYİH’yi 2trilyon, kişi başına geliri ise25bindolara çıkarmak, ihracatın 500 milyar dolar olması, işsizlik oranını yüzde 5’eindirmek, enflasyon oranlarını kalıcı birşekilde tek haneli rakamlara indirmek .Türkiye’yi yüksek gelir grubu ülkeler arasına sokmak vemutlak yoksulluğu çözmek hedeflenmiştir .

Onbiricin Kalkınma Planı diğer planlara göre hazırlık aşamasında farklılık arz etmektedir .Şöyle ki, İlkdokuz kalkınma planı, Devlet Planlama teşkilatı tarafından hazırlanmışken, 2011 yılında DPT, Kalkınma Bakanlığı olarak yeniden organize edilmiştir .2018 yılında Cumhurbaşkanlığı Hükümet sistemine geçilmesi ilebirlikte Kalkınma Bakanlığı veMaliye Bakanlığının Bütçe veMali Kontrol Genel Müdürlüğü birleştirilerek Cumhurbaşkanlığı bünyesinde Strateji veBütçe Başkanlığı oluşturulmuştur .Onuncu Kalkınma planı, Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanmışken, On birinci kalkınma planı Cumhurbaşkanlığı Strateji veBütçe Başkanlığı tarafından hazırlanmıştır . Aynı zamanda plan Cumhurbaşkanlığı Hükümet sisteminin ilkkalkınma planıdır .15yıllık birperspektifin ilkbeşyıllık dilimi olarak tasarlanmıştır .Plan daha fazla değer üreten, daha adil paylaşan, daha güçlü müreffeh Türkiye vizyonuyla hazırlanmıştır .