Türkiye'de İşsizlik ve İşsizlik ile Mücadele Politikaları
İşsizlik sorunu ülkelerin elindeki önemli kaynaklardan biri olan emeğin yeterli düzeyde kullanılmaması anlamına gelmektedir. İşsizlik özellikle kaynak yetersizliği olan gelişmekte olan ekonomilerde değerli bir üretim faktörü olan emeğin atıl kalmasına yol açmaktadır. Son yıllarda ekonomik büyüme kazanımlarının işgücü piyasalarında yeterince dağıtılmadığı ve bunun sonucunda ortaya çıkan eşitsizliğin sosyal uyum için bir tehdit oluşturduğu görüşü yaygınlaşmaktadır.
İşsizliğin Tanımı ve Ölçülmesi
TÜİK’e göre referans dönemi içinde istihdam halinde olmayan kişilerden iş aramak için son dört hafta içinde aktif iş arama kanallarından en az birini kullanmış ve 2 hafta içinde işbaşı yapabilecek durumda olan kurumsal olmayan çalışma çağındaki kişiler işsizdir. İşsiz insanlar öncelikle gelir kaybına uğramakta ve sosyal statüleri sarsılmaktadır.İşgücü istihdam edileneler ile işsizlerin toplamından oluşur. İşsizlik oranı işsiz sayısının işgücüne oranlanıp 100 ile çarpılması ile elde edilir.Türkiye’de işgücü piyasasının temel veri kaynağı Hanehalkı İşgücü Anketidir. Ülkemizde alternatif işgücü göstergeleri olarak işsizlik oranı, zamana bağlı eksik istihdam ile işsizliğin bütünleşik oranı, işsiz ve potansiyel işgücünün bütünleşik oranı ve atıl işgücü oranı hesaplanmaktadır.
İşsizlik Türleri
İradi İşsizlik -Gayri İradi İşsizlik: İradi işsizlik, insanların gönüllü olarak çalışmama halini ifade eder. Gayri iradi işsizlik ise bir kişi çalışmak istediği halde iş bulamadığında ortaya çıkmaktadır.
Gizli İşsizlik -Açık İşsizlik: Bir iş yerinde ya da tarımsal işletmede çalıştığı halde toplam üretime katkısı olmayan kişilerin oluşturduğu işsizlik türü gizli işsizliktir.
Friksiyonel (Arızi) işsizlik: Piyasada iş sıkıntısı olduğu için değil, iş bulmanın zaman alması nedeniyle işsiz kalanların oluşturduğu işsizlik türüdür.
Yapısal işsizlik: Tüketicilerin talep yapısındaki değişim ve üretim teknolojilerindeki değişimlere uyum sürecinin neden olduğu işsizliğe, yapısal işsizlik denilmektedir.
Konjonktürel (Devrevi) işsizlik: Talepteki daralama sonucu ortaya çıkan talep yetersizliğinden kaynaklı yaşanan işsizlik türüne konjonktürel işsizlik denir.
Mevsimlik işsizlik: Mevsimsel işsizlik mevsimsel nedenlerle yapılan işin döneminin bitmesinden dolayı işsiz kalanların oluşturduğu işsizliktir.
Sürekli Durgunluk İşsizliği: Sürekli durgunluk işsizliğinin temel nedeni ekonomik yapıda görülen durgunluktur.
Türkiye'de İşsizlik ve Tarihsel Gelişim Süreci
1946- 1960 döneminde işgücü arzı işgücü talebini aştığı için ilk kez kentlerde açık işsizlik ortaya çıkmıştır.
1960- 1980 Planlı Kalkınma döneminde öncelikli hedef büyüme hızı olmuş, istihdamın artırılması yönünde politikalara yer verilmemiştir.
1980- 2000 dışa açılma döneminde; kamu işletmelerinin özelleştirilmesi stratejisi istihdam üzerinde olumsuz etki yaratmıştır.
2000- 2013 döneminde; 2008 Küresel krizi sonrasında işsizlik oranlarında sıçramalar yaşanmıştır. 2009 yılında %14 olarak 2000 yılı sonrasında yaşanan en yüksek orana ulaşmıştır.
2014 sonrası dönemde; işsizlik oranının yüksek seyri devam etmektedir. Özellikle Covid -19 pandemisi işsizlik oranındaki yükselişi artırmıştır.
Türkiye'de İşsizliğin Nedenleri
Nüfus Artışı ve Kentleşme: Türkiye’de nüfus artış hızı ve dolayısıyla emek arzı artış hızının yüksek olmasına karşın emek talebinin aynı hızla artmadığı görülmektedir.
Tarım sektöründeki istihdamın yeterli düzeyde azalmaması: Tarım kesiminin GSYH’ya katkısının azalmasıyla birlikte tarımda çalışan yada çalışıyor gibi görünenler işsizler sınıfına dahil olacaktır.
Küreselleşme: Baş döndüren bir hızla ilerleyen teknolojik gelişme süreci mevcut işgücünün kendini güncellemesini zorunlu kılmaktadır.
Ulusal Tasarruf Yetersizliği: Yetersiz ulusal tasarruf düzeyi yatırımların düşük olmasına ve dolayısıyla işsizliğin yüksek olmasına yol açmaktadır.
İstihdamsız Büyüme: İstihdam yaratmayan büyüme, işsizliği önlemek için ekonomik büyümenin tek başına yeterli bir gösterge olmayacağını göstermektedir.
Göç: İşgücü piyasası coğrafi eşitsizlikler genellikle işçileri daha iyi fırsatlar arayışında göç etmeye sevk eder. Kırdan kente göçün yanı sıra ülkemizde yaşanan en önemli göç sorunlarından biri de Suriyeli göçmen sayısındaki önemli artıştır.
Genç İşsizliği: İşsizlik oranındaki artışta genç işsizlik oranının yüksek olmasının önemli bir payı bulunmaktadır.
Teknolojik Değişim: Teknolojik gelişmenin hızla üretim sürecine girmesiyle beraber emek kullanımı azalmış ve istihdam düzeyi düşmüştür.
Türkiye'de İşsizlikle Mücadele Politikaları
Pasif İstihdam Politikaları: Temel amaç bireyin işsiz kaldığı dönemlerde gelir güvencesinden mahrum kalması nedeniyle doğrudan gelir desteği sağlamaktır.
İşsizlik Sigortası: İşsizlik fonuna belirli bir süre prim ödeyenlerin işsiz kalma durumunun ortaya çıkması halinde çalışanların alım güçlerinin korunmasına katkıda bulunmaktadır.
İşsizlik Yardımı: İşsizlik yardımları, işsizlik sigortasından yararlanamayan işsiz bireylere yönelik bir uygulamadır.
Kısa Çalışma Ödeneği: İşyerlerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılması veya işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen en az dört hafta süreyle durdurulması hallerinde işyerindeki sigortalılara üç ayı aşmamak kaydıyla sağlanan gelirdir.
Ücret Garanti Fonu: İşverenin iflası ve ödeme güçlüğüne düştüğü hallerde geçerli olmak üzere, işçilerin iş üç aylık ödenmeyen ücret alacaklarını karşılamak amacıyla oluşturulur.
Aktif İstihdam Politikaları: Temel hedefi bireyin istihdama katılmasını sağlamaktır.
Mesleki Eğitim Programlar: Deneyim kazanan kursiyerler istihdam garantili veya garantisiz programlarla iş sahibi olabilmektedir.
İşbaşı Eğitim Programları: Kuruma kayıtlı işsizlerin sahip oldukları teorik bilgileri uygulama yaparak pekiştirmeleri veya mesleki deneyim kazanmaları amacıyla gerçekleştirilen programlardır.
Toplum Yararına Programlar: İşsizliğin yoğun olduğu dönemlerde toplum yararına bir iş ya da hizmetin gerçekleştirilmesi aracılığıyla işsizlerin işgücü piyasasına uyumlarına destek sağlamaktadır.
Girişimcilik Eğitim Programı: Kişilerin kendi işlerini kurma ve geliştirmeleri amacıyla verilen eğitim programlarıdır.