Türklerde Ordu

Eski Türk devletlerinde iki temel kurumdan biri ordu idi. Ordu, disiplin üzerine kurulmuştur. Türk ordusu ücretli değil, daimî idi. Toplumun bütün fertleri her an savaşabilecek hâldeydi. Ordu temelde süvarilerden (atlı) oluşmaktaydı. Ordu onlu sisteme göre kurulmuştu. Bu sistem ilk olarak Hun hükümdarı Mete zamanında meydana getirilmiştir. Türkler at, ok ve yayı etkili bir savaş silahı aracına dönüştürmüşlerdir. Yakın muharebede kılıç, mızrak, süngü, kalkan, bıçak, hançer, gürz (topuz), kamçı, kement gibi silahlar kullanırlardı. Savunma silahları arasında kalkan, zırh, tolga öne çıkmaktadır.Uygulanan harp stratejileri arasında keşif seferleri ve yıpratma savaşları yer almaktadır. İki önemli savaş taktiği pusu kurma ve sahte geri çekilme idi.

Türk-İslâm devletlerinde ordunun çoğunluğu Türklerden oluşmaktaydı. Ordu çeşitli unsurlardan meydana gelmişti: Saray muhafızları ve saray gulâmları; hanedan üyeleri ve devlet adamlarına bağlı kuvvetler, yardımcı kuvvetler, ikta askerleri, Türkmenler ve gönüllüler. Ancak bu unsurlar Türk-İslâm devletlerinde farklılık göstermektedir.

Osmanlı askerî teşkilatı Anadolu Selçuklu Devleti, İlhanlılar ve Memlûk askerî teşkilatına benzer özellikler göstermektedir. Ordu; kara, deniz ve son dönemde hava kuvvetleri olarak teşkilatlanmıştır. Kara kuvvetleri, merkez ve eyâlet kuvvetlerinden oluşmuştur. Merkez kuvvetleri de kendi içerisinde yaya ve atlı ocaklara ayrılmıştır. Yaya kuvvetler arasında acemi ocağı, yeniçeriler, topçu ocağı, top arabacıları ocağı, lağımcı ocağı, humbaracı ocakları bulunmaktadır. Süvari birimleri arasında sipah, silahdar, sağ garib, sol garib, sağ ulufeci, sol ulufeciler vardı.

Eyâlet kuvvetleri ise timârlı sipahiler ve yardımcı kuvvetler şeklinde kısımlara ayrılmıştır.

Osmanlı ordusunda ıslahat teşebbüsleri XVI. yüzyılın sonlarından başlamak üzere XVII. yüzyılda hız kazanmıştır. XVIII. yüzyıla girildiğinde Avrupa devletlerinin askerî alandaki üstünlükleri kabul edilmiş, daha köklü ve ciddi reformlar yapılması gereği duyulmuştur. II. Mahmud döneminde Humbaracı Ocağı, III. Mustafa döneminde Topçu Ocağı ıslah edilmiş ve Sürat Topçuları adıyla yeni bir birim oluşturmuştur.

Osmanlı Devleti’nde askerî alanda ilk ciddi reformların yapıldığı dönem, III. Selim dönemidir. Nizam-ı Cedid adı verilen ıslahat programı çerçevesinde Nizam-ı Cedid ordusu ve bu ordunun masrafları için İrad-ı Cedid ismiyle yeni bir hazine kurulmuştur. Topçu Ocağı’nda ıslah çalışmaları, Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn’un açılması yine bu dönemde gerçekleşmiştir.

Mahmud döneminde Sekban-ı Cedid ve Eşkinci Ocağı adıyla yeni bir ordu kurulmuş, ancak yeniçerilerin isyanı sonucunda bu ocak da kapatılmıştır. Bu ocağın kapatılmasının ardından aynı tarihte Yeniçeri Ocağı ortadan kaldırılmış ve yerine Asâkir-i Mansure-i Muhammediye adıyla yeni bir ordu kurulmuştur.

Osmanlılar ilk dönemlerde Batı Anadolu'daki Türk beyliklerinin donanmalarından yararlanmışlardı. Ancak Rumeli'ye geçildikten sonra kendi donanmasını kurmaya başlamış ve Gelibolu'da ilk tersane açılmıştır. II. Mehmed zamanında donanma güçlenmiş, Kanunî Sultan Süleyman zamanında Akdeniz'de egemenlik kurulmuştur. XVII. yüzyıldan itibaren donanma ihmal edilmiş, çeşitli dönemlerde ıslah teşebbüsleri olmuştur.

XX. yüzyılın başlarında Osmanlı hava kuvvetleri kurulmuştur.