Türk Ticaret Kanunu’nda Yer Alan Belgeler

Ticari hayatın kendine has özelliklerinden dolayı birtakım senetler ortaya çıkmıştır. Bu doğrultuda Kambiyo Senetleri de kıymetli evrak niteliğinde olup Türk Ticaret Kanunu’nda bono, çek ve poliçe olmak üzere üç başlık altında incelenebilir.

Kıymetli evrak niteliğinde bir senet olan bono özel şekil şartlarına tabidir. Dolayısıyla bononun şekil şartları Türk Ticaret Kanunun’da düzenlenmiş olmakla birlikte bu şartlar; “Bono” veya “Emre Yazılı Senet” ibaresi, belirli bir bedelin kayıtsız şartsız ödenmesi vaadi, vade, ödeme yeri, lehtarın adı ve soyadı, senedin düzenlenme tarihi ve yeri, senedi düzenleyenin imzası.

Ticari hayatta en fazla uygulama alanı bulan bono üzerinde yazılı belirli tutarda bir paranın bir kişiye veya emrine ödeneceğine dair kayıtsız şartsız bir ödeme taahhüdüdür. Dolayısıyla bono, borçlu tarafından imzalanmış bir ödeme vaadidir. Bu nedenle bono alan için alacak senedi, veren için ise borç senedi niteliğindedir.

Ciro emre yazılı senetlerin devir şeklidir. Bir başka ifade ile ciro emre yazılı senetten doğan hakları bir başka şahsa devrini, rehinini veya bu hakları tahsilini sağlamak amacıyla senet hamilinin yazı ile tespit ve imzasıyla teyit ettiği beyanı olarak ifade edilmektedir. Ciro işlemini yapan kişiye ciranta adı verilmektedir. Ciro yazılı olur. Ciro kaydı bononun arka yüzüne veya bononun arka yüzünün devamı olarak kabul edilen ve alonj denilen ek kâğıt üzerine yapılmalıdır.

Çek hukuki niteliği itibariyle bir ödeme aracıdır. Bir başka ifade ile Çek bir bankaya hitaben yazılmış ve TTK da belirtilen hükümlere göre düzenlenmiş, ödeme emri niteliğinde olan kıymetli bir evraktır.

Çek kanununa göre çek defterleri bankalarca bastırılmaktadır. Dolayısıyla bankalar tarafından bastırılacak ve tacir olan, olmayan kişilere verilecek çekler ile hamiline verilecek çekler açıkça ayırt edilebilecek biçimde bastırılmalıdır.

Çekte yazılan tarihte ilgili banka hesabında yazılı tutarın bulunmaması karşılıksız çek olarak ifade edilmektedir. Karşılıksız çek düzenlenmesi durumunda idari, cezai ve hukuki müeyyideler uygulanmaktadır.

Poliçe üç taraflı ilişkiyi düzenleyen bir senet olmakla birlikte belirli bir kişi emrine, diğer bir kişiye verilen ödeme yetkisini kapsayan bir senettir.

Keşidecinin yani poliçeyi düzenleyenin muhataptan yani poliçedeki bedeli ödeyecekten alacağı lehtara yani poliçedeki tutarı tahsil edecek kişiye borcu bulunmaktadır.

Tahsil cirosunda cirantanın amacı; senetten doğan tüm hakları devretmek değil, sadece kendi namına, ciro edilene alacağı tahsil etme yetkisini vermektir.

Rehin cirosundan amaç; bonodan kaynaklanan hakkı ciro edilen kişiye rehin etmektir. Rehin cirosu teminat niteliği taşıdığından, “Bedeli Rehindir” veya “Bedeli Teminattır” gibi ibarelerin ciroda bulunması gerekmektedir.

Bonodan doğan hakları devralana geçirmek amacıyla yapılan ciroya temlik cirosu adı verilmektedir.

Tam ciro devralanın kimliğini ve devredenin imzasını içeren cirodur. Dolayısıyla tam ciro senet üzerinde ciro zincirinin takip edilmesi konusunda gerekli bilgileri içermektedir.

Beyaz ciroda devralanın gösterilmemektedir. Bu ciroda devreden “ödeyiniz” ibaresi ile birlikte imzasını atabileceği gibi, herhangi bir açıklama yapmaksızın da bonoyu imzalayabilir.