Temel Ticari İşlemler

Farklı zaman dilimleri içerisinde aynı tutardaki para tutarları, gerek satın alma gücü açısından gerekse elinde bulunduranın verdiği değer açısından farklılık göstermektedir. Enflasyonun olduğu bir ortamda farklı zaman dilimlerindeki aynı tutarda paranın satın alma gücü aynı olmayacaktır. Bugün elimizde bulunan belirli miktardaki bir para tutarının, belirli bir zaman dilimi sonrasında faizi eklenmiş olan bedeli paranın zaman değeri olarak tanımlanmaktadır.

Paranın zaman değerini etkileyen reel faiz oranı, enflasyon, risk ve para talebi olmak üzere dört temel faktör bulunmaktadır. Reel Faiz Oranı, elde etmiş olduğu gelirin bir kısmını harcamayarak, bir başkasına veren ve harcamasından vazgeçmesi karşılığında borç alan kişiden talep edeceği faiz oranı reel faiz oranı olacaktır. Örneğin; enflasyonun olmadığı bir ortamda, 1.000 TL’sini bir yıl sonra ödemek üzere paraya ihtiyacı olan birisine veren bir kişi yılsonunda 1.200 TL talep eder ise, bu işlemden [(1200 -1000)/1000] % 20 reel faiz talep etmektedir. Enflasyon paranın satın alma gücündeki azalma veya fiyatlar genel düzeyindeki artış olarak tanımlanabilir. Basit bir örnekle; bugün bir ekmeğin fiyatı TL, bir yıl sonra ise 1,10 TL ise enflasyonun [(1,10 –1) / 1 ] % 10 olarak gerçekleştiği söylenebilir. Enflasyonun olduğu bir ortamda faiz oranlarına enflasyon da dâhil edilir. Enflasyonu da içeren bu faiz oranları Nominal Faiz Oranları olarak ifade edilmektedir. Reel faiz oranı başlığındaki örneği ele alırsak, reel faiz oranı % 20 ve enflasyon oranı % 10 ise nominal faiz oranı (20 + 10) % 30 olacaktır. Risk kavramı “Zarara uğrama tehlikesi” olarak tanımlanabilir. Finansal anlamda risk kavramını, gelecekte meydana gelecek beklentiler ile gerçekleşmeler arasındaki fark olarak ifade edilebilir. Ekonomik ortamda geleceğe yönelik beklentiler ne kadar net olarak ifade edilebiliyor ise risk o derece düşük olacaktır. Bu nedenle tasarruf sahibi olanlar, gelecekteki ekonomik ortam hakkında ne kadar net öngörülerde bulunamıyorsa ve borç alan kişilerin borçlarını geri ödemeleri hususunda birtakım risk unsurları olduğunu tespit ediyorsa, talep ettiği faiz oranını risk oranı kadar artıracaktır. Nominal faiz oranı % 30 iken, borç alanın risk primi % 5 olarak düşünülüyor ise talep edilecek nominal faiz oranı (30 + 5) % 35 olacaktır. Para talebi, ekonomide paraya olan talep yüksek, diğer bir ifadeyle piyasada yeteri kadar tasarruf sağlanamıyor ise; faiz oranları yükselecek, fakat fon arzı yüksek ve fon talebi düşük ise faiz oranı düşecektir.

Basit faiz, sadece anapara üzerinden hesaplanan faiz türüdür. Basit faiz hesaplamasında, belirli bir vade için belirlenmiş olan faiz oranı hesaplamasında, her vade dönemi için anapara üzerinden aynı oranda hesaplanır.

Bileşik faiz, anapara tutarına ve anaparaya işletilen faiz tutarına faiz hesaplaması yöntemidir. Basit faizde faiz dönemi ne kadar uzatılırsa uzatılsın sabit anapara tutarından faiz hesaplanmaktayken bileşik faizde, anaparaya faiz dönemi sonunda uygulanan faizinde anaparaya eklenmesi suretiyle elde edilen tutar üzerinden yeni dönem faizi hesaplanmaktadır. Bugün belirli tutardaki bir miktar paranın beklenen getiri veya belirli bir faiz oranı üzerinden gelecekteki değerinin hesaplanması gelecekteki değer kavramını ifade etmektedir. Bugünkü değer, gelecekte sahip olunması istenen bir tutarın belirli bir getiri veya faiz oranı üzerinden bugünkü değerinin hesaplanmasını ifade etmektedir. Gelecekteki değer ve bugünkü değer formülleri birbirlerinin yerine de kullanılabilen işlemlerdir. Bugünkü değer formülü gelecekteki değerin hesaplanmasında, gelecekteki değer formülü de bugünkü değer hesaplamasında kullanılabilmektedir. Belirli miktardaki paranın, sabit bir faizle ve belirli dönemler halinde yatırılması neticesinde, vade sonundaki değeri anüitenin gelecekteki değeri olarak ifade edilmektedir. Anüitenin bugünkü değeri, sabit bir faiz oranı üzerinden yatırılmış ve eşit miktarlarda çekimi veya yatırımı yapılacak olan paranın bugünkü değerini ifade etmektedir.

Paranın zaman değeriyle ilgili anlatılan konularda işlemlerin daha hızlı bir şekilde yapılabilmesi için paranın zaman değeri tablolarının kullanılmasının uygun olacağından bahsedilmiştir. Fakat ilgili tablolarda yer alan faiz oranları tam sayılardan oluşmakta ve bazı faiz oranları da bulunmamaktadır. Piyasalarda reel olarak varolan faiz oranları genellikle tam sayılardan oluşmadığından, tablolar etkin bir şekilde kullanılamayacaktır. Tam sayı olmayan veya tabloda yer almayan faiz oranlarına ait iskonto faktörlerinin tespiti için geliştirilmiş olan interpolasyon formülü ile küsüratlı faiz oranları veya tabloda yer almayan faiz oranlarına ait iskonto faktörleri hesaplanabilmektedir.