Menkul Kıymetler

Menkul kıymet ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri aynı olan kıymetli evraktır. Ortaklık veya alacak hakkı sağlayan menkul kıymetler kıymetli evrak niteliğindedirler.

Ortaklığın sermayesini temsil eden ve sahibine ortaklık hakkı veren menkul kıymet” pay senedi olarak tanımlanmıştır. Şirketler tarafından ihraç edilen pay senetlerini alan yatırımcılar bu şirketlerin ortağı olmaktadır.

Pay senedi, sahibine kâr payı veya kâr payı avansı alma hakkı, rüçhan (yeni pay alma) hakkı, tasfiyeden pay alma hakkı, bedelsiz pay alma hakkı, şirket yönetimine katılma ve oy kullanma hakkı, ve bilgi edinme hakkı gibi haklar sağlamaktadır.

Pay senetleri mevzuat ve uluslararası uygulamalar çerçevesinde tedavül, sağladığı haklar, karşılığının ödenme şekli gibi kriterlere göre çeşitli türlere ayrılabilir. Hamiline -Nama Yazılı Pay Senedi, Adi-İmtiyazlı Pay Senedi, Primli-Primsiz Pay Senedi gibi pay senetleri bunlardan bazılarıdır

Pay senetlerinin değeri belirlenirken, farklı açılardan bakılarak farklı değer tanımları yapılabilir. Piyasa fiyatı, ihraç fiyatı, borsa fiyatı, defter değeri gibi kavramlar bunlardan bazılarıdır.

Pay senedinin üzerinde yazılı olan değere nominal değer adı verilirken, pay senedinin çıkarılışı sırasında ilk alıcısına ulaştığı piyasadaki (birincil piyasa) fiyatına ihraç fiyatı adı verilir.

Bir pay senedinin sermaye piyasasında alınıp satıldığı fiyat, o pay senedinin piyasa fiyatı olarak tanımlanır. Borsa fiyatı ise, borsada işlem gören pay senetlerinin, borsadaki arz ve talep koşullarına göre oluşan fiyatıdır.

Tahvil, özel sektör şirketlerinin, devletin ve kanunla tahvil çıkarma yetkisi verilen kamu kuruluşlarının borçlanarak orta ve uzun vadeli fon sağlamak üzere çıkarttıkları borç senetleridir.

Tahvilleri ihraç, faiz ödeme şekli, satış fiyatı, teminat, sağladığı haklar açısından çok farklı şekillerde ihraç edilebilmektedir. Tahvillerin garantili tahvil, primli tahvil, değişken faizli tahvil, kara iştirakli tahvil, değiştirilebilir tahvil gibi türleri bulunmaktadır.

Son yıllarda bazı özellikleri itibari ile hisse senedine, bazı özellikleri ile de tahvile benzeyen bir çok yeni menkul kıymet türü yatırımcıların yatırım alternatifleri arasında yer almaya başlamıştır. Varlığa dayalı menkul kıymet, varlık teminatlı menkul kıymetler, gelir ortaklığı senedi , kâr zarar ortaklığı belgesi, finansman bonosu bu menkul kıymetler arasında öne çıkanlardır.

VDMK (Varlığa Dayalı Menkul Kıymet) varlık finansman fonu oluşturmaya yetkili kuruluşlar tarafından oluşturulan fon tarafından, fon portföyündeki varlıklar karşılığında ihraç edilen borçlanma senetleridir.

VTMK (Varlık teminatlı menkul kıymet), bankalar, ipotek finansmanı kuruluşları, finansal kiralama şirketleri, faktoring şirketleri, finansman şirketleri, gayrimenkul yatırım ortaklıkları, kendi kanunlarınca menkul kıymet ihraç etmeye yetkili kamu kurum ve kuruluşlarınca ihraç edilebilir. Teminat varlıkların karşılık gösterilmesi suretiyle ihraç edilen borçlanma araçlarıdır..

Bu senetler kamu kurum ve kuruluşlarının altyapı tesislerinin gelirlerine gerçek ve tüzel kişilerin ortak olmasını sağlamak amacı ile çıkarılan senetlere gelir ortaklığı senedi adı verilir

Kâr Zarar Ortaklığı Belgesi, Alıcılarını işletmenin faaliyet kârına veya zararına ortak eden ancak ortaklık hakkı tanımayan menkul kıymetlerdir. Kâr zarar Ortaklığı belgeleri kara veya zarar ortaklık hakkı vermesi yönünden pay senetlerine benzemekle birlikte oy hakkının olmaması ve vadeli olması bakımından pay senedinden farklılık gösterirler.

Gelire Endeksli Senetler ile getirisi Devlet gelirleriyle ilişkilendirilen bir yatırım aracı yaratılmış olmaktadır.

Ortaklıklar tarafından nakit karşılığı satılmak üzere ihraç edilen, ortaklık hakkına sahip olmaksızın kârdan pay alma, tasfiye bakiyesinden yararlanma hakkı tanıyan pay benzeri menkul kıymetlere katılma intifa senedi (KİS) adı verilmektedir.

İnşa edilecek veya edilmekte olan gayrimenkul projelerinin finansmanında kullanılmak üzere ihraç edilen menkul kıymetlere gayrimenkul sertifikası adı verilmektedir.