Tasarımda Metafor
Günümüzde sanat ve tasarım çalışmalarında konunun nasıl tasvir edildiğinden çok nasıl bir görümü anlattığı önemlidir.
Görünümde anlamın öne çıkartılması için sıklıkla metafor kullanımında yararlanıldığı anlaşılmaktadır.
Yaratıcı düşünmenin ilk basamaklarından birinin metaforlar olduğu söylenebilir.
Metafor
Metafor, anlatılmak istenen durumu bir başka gösterge ile aralarında bağ kurmak yoluyla açıklamak, ifade etmek şeklinde tanımlanabilir.
Kelimenin kökeni Yunanca “Metaphora”ya dayanır ve “transfer, başkalaşım” manalarını taşımaktadır.
Metaforun temelini benzetme eylemi oluşturur. Ancak buradaki benzetmede; anlatılmak istenen durum ya da kavramın başka türlü anlaşılamayacak yönlerini anlatma ihtiyacı bulunmaktadır.
Metaforun Türleri ve Özellikleri
Metafor kullanımı çeşitli alt türlere ayrılabilmektedir.
Ölü Metafor, Kapalı Metafor, Karma Metafor, Soyu -Somut Metafor, Kavramsal Metafor ile Çağdaş Metafor Teorisinin alt başlıkları önemli alt başlıklar arasındadır.
Ölü metaforlar; dil içinde yer emiş ve nereden geldiği zamanla unutulmuş anlatımları içerir.
Kapalı metaforlarda çağırışım ön plandadır. Karma metafor da; iki veya daha fazla benzetilme durumunun söz konusu ya da iç içe olduğu durumları ifade eder.
Soyut ve somut metaforlar ise; maddi bir durum olarak algılanabilir olması ile ilgili bir ayrımı ortaya koymaktadır.
Çağdaş Metafor Teorisi (Kavramsal Metafor Kuramı) G. Lakoff ve M. Johnson’a ait bir çalışmadır.
Teoride metafor; ontolojik, konumsal ve yapısal metaforlar olmak üzere üç farklı başlıkta incelenir.
Benzetme yapmak ile metafor kullanımı iç içe geçmiş tanımlardandır.
Metafor; sözcüklerin birbiri yerine anlamsal olarak kullanılması, sözcüklerden biri özgün anlamında iken diğerinin anlamından uzaklaşması ve aktarımda analoji kullanımı temel özelliklerdendir.
Metafor kullanımında yakın diğer tanımlamalar arasında; Metonimi ve Sinekdok bulunur
Görsel Metaforlar
Görsel Metafor, kavram, durum ya da düşünceleri aktarmaya yarayan sembolik anlatımları ifade etmektedir.
Birbirinden farklı obje ve deneyimleri harmanlayarak yeni bir görüş ortaya çıkaran sanatçı için metaforların sonsuz seçenek imkanıdır.
Metaforun Temelleri ve Gelişimi
Kavramın temelleri Platon’a kadar dayanan, kendi düşünce sistemlerini geliştirmiş filozoflarca atılmış ve geliştirilmiştir.
“Geleneksel Metafor Yaklaşımları” kavramın şüpheci, negatif biçimde ikincil planda ele alındığı dönemleri ifade eder.
Ortaçağ düşünürleri ise teolojiye (tanrıbilim) dair bilgileri metaforlarla anlaşılır kılmaya çalışmışlardır.
Modern dönemlerde de metafora karşı eleştirel yaklaşım söz konusudur.
Metafor kavramının geleneksel tanımlamalarına karşı yeni fikirler geliştirilen düşünürler arasında ilk Nietzsche gelir.
Sanatta Metaforun Gelişimi
Benzetme, abartma, ironi, alegori ve sembolik anlatımlar görsel metafor üretmek çeşitli alt başlıklardır.
Antik dönemde Mısır ve Mezopotamya Uygarlıklarında imge katı kurallarla anlatılırken, Yunan Sanatı’nda idealleştirilmiş bir gerçeklik anlayışı ortaya çıkmıştır.
Rönesans resminde simgesel anlatımların ve metaforik görüntülerin de oldukça fazla olduğu görülmektedir.
19. yüzyılda ortaya çıkan Romantizm, Realizm, Empresyonizm ve Sembolizm akımları metaforik anlatımın gelişimi açısından önemlidir.
Empresyonizmin kendisinden sonra gelen tüm sanat akımlarını büyük ölçüde etkilemiş olmasının sebebi; gerçeklik olgusunu ikinci plana atması, duygu ve düşünceleri esas alan biçimlendirme anlayışını savunmuş olmasıydı.
Modern sanat akımlarında; sanatsal üretimlerin aslında neyi temsil etiği sorusu daha çok sorulmaya başlanmıştır.
Sürrealizm’de bilinçaltından yola çıkan anlatımlar, hayal gücünün sınırları zorlanmasıyla gerçeküstü görüntülerin oluşumuna imkan tanımıştır.
Sanatçı problem olarak ele aldığı kavramı aslında nasıl metaforlaştırıldığı tüm çağdaş sanat akımlarında hakim anlayış olarak dikkati çekmektedir.
Tasarımda Metaforun Kullanımı
Tasarım alanında özellikle reklam, afiş ve bir grafik tasarım ögesi olarak editoryal ya da kavramsal illüstrasyon çalışmalarında metaforlara rastlamaktayız.
Tasarımda metafor kullanımı geniş bir içeriğin basit ve hızlı bir biçimde aktarabilmesi, anlamın daha kolay kavranmasını ve çeşitli çağrışımlara izin vermesi açısından tercih edildiği görülmektedir.
Reklamlardaki kodlanmış dünya, çözümlemeler gerektiren ve böylece bizi içene alan, sonunda da çevremize ait algılarımızı yönlendiren bir konumdadır.
Görsel metaforlarda; yan yana koyma, birleştirme ve yerine koyma eylemleri doğrultusunda bağlantı kurma, benzerlik yaratma ve zıtlıklar oluşturma gibi sonuçlar elde edildiği görülebilmektedir.
Özellikle sosyal konuların anlamlandırılmasındaki karmaşık yapı illüstrasyonun sınırsız görsel çözümlemeler getirebilme özelliğinden yararlanılarak çözülür.
Metaforik anlatımlara sahip afişlerin yaygın olarak kullanılmasında; içinde bulunduğumuz kalabalık imgeler dünyası içinden ayrışmak ve dolaysıyla akılda kalıcı olmak amaçlanmaktadır.