Sosyal Etki ve Uyma Davranışı

Sosyal Etki Kavramı, Tanımı ve Kuramı

Sosyal psikoloji dersinin 10. Ünitesi olan sosyal etki ve uyma davranışı ünitesinin temel amacı, sosyal ortamlar içinde bireylerin, diğer bireylerin varlığına bağlı olarak davranışlarında meydana gelen değişimleri incelemek, sosyal etkinin bireyler üzerindeki etkilerini açıklamak ve söz konusu bu etkileşim sonucu bireylerin davranış ve tutumlarındaki kişisel ve kalıcı değişimleri ele almak olarak ifade edilebilir.

Yukarıdaki temel amaçlar dışında, sosyal etki ve uyma davranışı ünitesinin diğer alt amaçları ise:

• Sosyal etki kuramı çerçevesinde, bireyin davranış ve tutumlarına etki eden unsurları ele almak,
• Bireylerin uyma davranışını gösterme nedenlerini açıklamak,
• Sosyal ortamlar içinde sosyal etkiye maruz kalan bireylerin hangi tür uyma davranışları gösterdiğini belirlemek,
• Sosyal etki konusunun önem kazanmasına neden olan ve alanyazında öncü olarak kabul edilen sosyal etki araştırmalarını incelemek,
• Bireylerin uyma davranışına etki eden faktörleri açıklamak olarak sıralanabilir.

Uyma Davranış Kavramı ve Tanımı

Sosyal etki ve uyma davranışının daha iyi bir şekilde anlaşılabilmesi için, konu içinde geçen bazı kavramların açıklanması yerinde olacaktır. İlgili başlık altında ele alınan söz konusu kavramlar, kullanıldığı yer ve konu bağlamında taşıdığı farklılıklar ve ilişkiler bakımından bilinmesi önemlidir.

Sosyal Etki

Diğer insanların söylediklerinin, eylemlerinin ya da yalnızca varlıklarının, bireyin düşünceleri, duyguları, tutum ya da davranışları üzerinde yarattığı etkiyi ifade etmektedir. Sosyal etki, etkileyen – varlığı veya eylemleri ile sürecin parçası olan – ile etkilenen –davranış, inanç veya tutumunda değişim yaşayan – arasında gerçekleşmektedir.

Sosyal Etki Kuramı

Grubun gücü, yakınlığı ve büyüklüğünden hareketle, birey ya da bireyler üzerindeki sosyal etkinin ortaya çıkma olasılığının hangi durumlarda yükseldiğini ele alır.

Uyma Davranışı

Bireylerin kendi düşünce ve davranışlarını bağlı oldukları grubun kurallarına uyacak şekilde düzenlemesidir. Burada önemli olan bu değişimin ve yeni düzenlemenin niteliğidir. Öncesinde gruptan farklı düşünen bir bireyin, sonradan görüşünü değiştirerek grubun görüşüne yakın düşünmesi, bireyin görüşünün grubun etkisiyle değiştiğinin kanıtı olarak düşünülebilir.

Bilgilendirici Sosyal Etki

Bilgilendirici sosyal etki, başkalarını, davranışlarımıza yön verecek birer bilgi kaynağı olarak görmemiz sonucunda uyma davranışı göstermemize neden olan etkileri olarak tanımlanabilir. Bilgilendirici sosyal etkide diğer bireylerden elde edilen bilgiden kaynaklanan sosyal etki söz konusudur.

Kuralsal Sosyal Etki

Kuralsal sosyal etki, başkalarının hoşa gitmek ve kabul edilmek için uyma davranışı göstermemize yol açan etkileri ifade etmektedir. Birey sosyal bir norma uyma baskısı altında olduğunu hissedip davranış değiştiriyorsa, kuralsal etki söz konusudur.

Referant Bilgilendirici Etki

Referant bilgilendirici etki, kendisini grubun üyesi olarak gören bir bireyin grup normlarına uymak için hissettiği baskıyı tanımlamaktadır. Bundan önceki diğer iki sosyal etki türünde de birey herhangi bir grubun üyesi olmadan yani o gruptan biri olmadan grubun beklediği, istediği ya da yönlendirdiği şekilde davranmaktaydı. Bu sosyal etki türünde ise bireyin grubun bir üyesi olduğu ve dolayısıyla bu özel durumun sonucunda sosyal etkiye maruz kalması söz konusu olur.

İtaat

İtaat uyma davranışının temelinde uyulanın, uyanın üstündeki gücü veya kontrolü vardır. Ceza, korku ve baskı gibi durumlar itaat uyma davranışındaki etkileyici faktörlerdir.

Özdeşleşme

Özdeşleşme uyma davranışında, birey birisinin veya bir grubun düşüncesine, ona benzeyebilmek için uymaktadır. Bu uyma davranış türünün temelinde, uyulanın cazibesi ve değeri söz konusudur.

Benimseme

Benimseme uyma davranışında ise herhangi bir bireyin, birisinin veya bir grubun düşünce ve davranışlarının doğru olduğuna inanması ve buna göre uyma davranışı sergilemesi söz konusudur.

Yukarıda açıklanan temel kavramlar dışında, sosyal etki ve uyma davranışı ünitesi içinde ele alınan sosyal etki araştırmaları ve uyma davranışını etkileyen faktörler söz konusudur. Sosyal etki araştırmaları olarak ön plana çıkan üç temel ve öncü araştırma M.Sherif'in Otokinetik Deneyi, S.Asch'in Uyma Deneyi ve S.Milgram'ın İtaat Deneyi olarak sıralanabilir. Son olarak uyma davranışını etkileyen faktörler ise ortamsal, kişisel ve kültürel faktörlerdir.