Görüşmeye Başlama: İlişki Kurma ve Amacın Belirlenmesi

Müracaatçıyla ilk görüşme yüz yüze ya da telefonla gerçekleştirilebilir. Telefonla gerçekleştirilen görüşmelerde eğer sosyal hizmet uzmanının müracaatçıyı araması gerekiyorsa, bu aramayı kurum telefonundan yapması önerilmektedir. Bununla birlikte aranılan kişinin doğru kişi olup olmadığı teyit edildikten sonra ilk olarak sosyal hizmet uzmanının kendisini tanıtması ardından hangi amaçla aradığını belirtmesi gerekmektedir.

Müracaatçıyla telefon aracılığıyla kurulacak iletişimde eğer müracaatçının durumu gizlilik içerisinde bir ilişki kurmayı gerektiriyorsa telefonu açan başka bir kişiye müracaatçının ne amaçla arandığı söylenmemelidir.

Sosyal hizmet uzmanı müracaatçıyla gerçekleştirdiği telefon görüşmesinde kısa bir sorun tespitinin ardından ayrıntılı bir görüşme gerçekleştirmeden müracaatçıyı kuruma davet etmelidir.

Müracaatçı ile gerçekleştirilecek olan ilk görüşmede kullanılacak olan mekânın sosyal hizmet görüşmesi için uygun nitelikte olması önemlidir. Bu bağlamda görüşme yapılacak mekanın; çok soğuk ya da çok sıcak olmaması, gizlilik ilkesine uygun bir biçimde konuşmaların dışarıya gitmeyecek şekilde olması, gürültüsüz, aydınlık ve dışarıdan görünmeyen bir özellikte olması gereklidir.

Amaçlar “pozitif amaçlar, negatif amaçlar, zarar verici amaçlar ve bilinmeyen amaçlar” şeklinde sınıflandırılabilir.

Pozitif amaçlar, gözlenebilir ve ölçülebilir davranışları ifade eden olumlu amaç ifadeleridir.

Negatif amaçlar, bir şeyi yapmayı durdurmayı isteme ve diğer insanların bir şeyi yapmaktan vazgeçmesini isteme olarak ikiye ayrılabilir. Bu amaçlar imkânsız olmasa bile ulaşılması zordur. Bu nedenle negatif amaç cümlelerini pozitif amaç cümlelerine dönüştürmek gerekmektedir.

Bazen müracaatçılar kendilerine zarar vermek ya da kendileri için önemli olan şeylerden vazgeçmek niyetinde olabilirler. Bu durumda sosyal hizmet uzmanı, söz konusu amaçları desteklemek yerine müracaatçının yıkıcı amaçlarının altında yatan nedenleri belirleyerek müracaatçının altta yatan gereksinimlerini karşılayacak pozitif amaçlar belirlemesine yardımcı olur.

Bazı durumlarda müracaatçılar farklı kuruluşlar ya da diğer meslek elemanları tarafından sosyal hizmet uzmanına yönlendirilirler. Bu tür müracaatçılar genel olarak yardım arayışında değildirler ve uzmanla görüşme amaçları sorulduğunda bu soruyu “bilmiyorum" şeklinde yanıtlarlar. Bu durumda uzman kendini çaresiz hissedebilir.

Görüşme sürecinde birtakım aşamalar söz konusu olduğu gibi ilk görüşmenin de alt aşamaları da mevcuttur. Müracaatçıyla ilk görüşmenin aşamaları; müracaatçıyı karşılama/selamlama, etkili katılım/eşlik etme/yardım becerileri, kurumun hizmetlerini ve müracaatçıların beklentilerini konuşma, kurumun ve sosyal hizmet uzmanının hizmetlerini önerme ve yardım edip edemeyeceğine, müracaatçıyı yardım ilişkisine yöneltme, ve gerekli kayıtları tutma/belgeleri doldurmadır.

Müracaatçıya soru sorarken sosyal hizmet uzmanının kendisine de birtakım sorular sorması gerekmektedir. Bu sorular “Sorduğum bu soru aracılığı ile alacağım cevabı nerede kullanacağım?”, “Bu cevabın müracaatçıyı tanıma açısından yararı nedir?”, Bir yararı olacak mıdır?”, “Bu soruyu merakımdan mı sordum?”, “Daha önce sormuş muydum?” şeklinde olmalıdır.

Müracaatçıyı sosyal hizmet uzmanını görmeye iten neden öğrenildikten sonra başetme sorularına başvurulabilir. Başetme soruları aynı zamanda sorunu deneyimlemedikleri istisnai durumları fark edemeyen ya da sorunu baş edilemez olarak gören müracaatçılara sorun süresince sorunla başetmeyi nasıl yönettiklerine dair konuşmak için sorulur.

İlk görüşmede oldukça kullanışlı tekniklerden biri de derecelendirme sorularıdır. 0’dan 10’a kadar yapılan bir derecelendirmede 10 amacın en iyi şekilde gerçekleştirilmesini ifade ederken 0 olası en kötü senaryoya takabül etmektedir. Bu teknikte müracaatçıdan şu anki durumunu ve yeteri düzeyde tatmin sağlayacağı puanı 10 üzerinden rakamsal olarak ifade etmesi istenir. Müracaatçının ifade ettiği derece; şu anda, bu amaca ulaşma ile ilgili olarak kat edilmesi gereken mesafeyi gösterir.

Müracaatçıdaki kaygıyı azaltmak için en önemli yollardan biri yapılandırmadır. Yapılandırma sosyal hizmet uzmanının ilk görüşmede kullanması gereken bir beceridir. Yapılandırmada amaç, müracaatçının sürecin nasıl işleyeceği konusunda bilgilendirilmesidir. Bir diğer ifadeyle görüşmeye ilişkin kuralların belirlendiği aşamadır da denebilir.

Gizlilik ilk görüşme kapsamında konuşulması gereken bir diğer konudur. İlk görüşmede sosyal hizmet uzmanı müracaatçıya her durumda saygı duyacağını, onu kabul edeceğini hissettirmeli ve konuşulanların sosyal hizmet uzmanıyla müracaatçı arasında gizli kalacağını vurgulamalıdır. Bu vurgu müracaatçının ilk görüşmede kendini daha rahat hissetmesini sağlayarak kendini daha kolay açmasını kolaylaştırır ve direnci kırar.

Kimi zaman sosyal hizmet uzmanlarının müracaatçılarla etkili bir iletişim kurmalarının önünde birtakım engeller vardır. Bu engeller; farklı yaşam deneyimleri ve kültürler, müracaatçının korkuları, sosyal hizmet uzmanının bürokratik bir kurumda çalışması, müracaatçının ya da sosyal hizmet uzmanının gerçekçi olmayan beklentileri ve sosyal hizmet uzmanının durumu açıklamak için tercih ettiği kuram ve varsayımlardır.

İlk görüşme hangi ortamda gerçekleştirilirse gerçekleştirilsin görüşmenin sonunda sosyal hizmet uzmanıyla müracaatçı arasında bir sözleşme yapılır. Sözleşmede bu süreçte müracaatçıdan beklenen görevlerin ne olduğu, bu görevleri nasıl ve ne zaman yapacağı detaylı bir biçimde belirtilir.

İlk görüşmeden itibaren her görüşmenin sonunda, görüşmede ele alınan konular, hakkında görüş birliği sağlanan hususlar ve müracaatçıyla birlikte belirlenen gelişimsel görevler müracaatçıya özetlenmelidir.