Görme Engelli Çocukların Gereksinimlerine Uygun Araç -Gereç Tasarlama
Özel eğitimde sahip olunan yetersizlik türü veya düzeyi dikkate alınmadan; "özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin bağımsız yaşamalarına yardımcı olmak" temel amacı doğrultusunda 573 sayılı özel eğitim hizmetleri kanun hükmünde kararnamesi ile “Özel eğitime ihtiyacı olan bireyin eğitim performansları dikkate alınarak; amaç, içerik, araç -gereç ve öğretim süreçlerinde uyarlamalar yapılarak, yetersizliği olmayan akranları ile birlikte eğitilmelerine öncelik verilir,” özel eğitim ilkesi ifade edilmiştir. Bu bağlamda farklı yetersizlik türüne sahip öğrencilerin bulunduğu eğitim ortamlarında öğrencilerin öğrenmelerinin daha iyi gerçekleşebilmesi için bireysel farklılıkları doğrultusunda hazırlanmış olan ders araç gereçlerine gereksinimleri olabilmektedir. Hazırlanacak araç -gereçlerin görme engelli bireylerin gelişim düzeylerinin çeşitli, dayanıklı, sağlam ve işlevsel olması önem arz etmektedir.
Görmenin Önemi ve Görme Yetersizliği ile İlişkili Tanımlar
Görme engeli olan çocuğa uygun olarak araç gereç tasarlayabilmek için öncelikle görme duyusunun önemi ve görme yetersizliği hakkında bilgiye sahip olmak önem arz etmektedir.
Görme duyu organı, diğer duyulara göre çevreye ilişkin bilginin daha kısa sürede edinilmesine hizmet etmesinden dolayı insan için en önemli duyu kanalı olarak kabul edilmektedir. Öğrenmelerin hemen hemen tamamına, yakını görme ve işitme duyu kanallarından alınan bilgiler vasıtasıyla gerçekleşir. Dolayısıyla görme organının zedelenmesi sonucunda görsel fonksiyonların yitirilmesi ile birey öğrenme süreçlerinde sıkıntılar yaşar. Ancak öğretim ortamlarında yapılan uyarlamalarla görme engelli birey dokunma, işitme, koklama ve artakalan görme gücünü kullanarak bilgi, beceri ve bağımsız olarak yaşamını rahatlıkla sürdürebilir.
Görme Engeli Güçlüğü Olan Çocuğun Gereksinimlerini Belirleme
Öğrenme ile oluşturduğumuz şemaların önemli bir kısmı görsel uyaranlar aracılığıyla oluşmaktadır. Bu görsel uyaranların sınırlı olması ise görme engeli olan çocukların bilişsel ve akademik ve gelişimsel becerilerini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle görme engeli olan çocukların yeterliliklerinin ve gereksinimlerinin belirlenmesi dikkatli bir şekilde gerçekleştirilmelidir.
Gelişimsel Gereksinimlerin Belirlenmesi
Literatür ve gelişim envanterleri incelendiğinde; görme yetersizliği olan bireylerin gelişimsel olarak değerlendirilmesinde bilişsel, dil ve iletişim, sosyal, fiziksel, öz- bakım/günlük yaşam ve işlevsel görme becerileri alanları görülmektedir. Gelişimsel alanlarda çok fazla beceri olması mutlaka gelişim envanteri ya da ölçeklerini kullanmayı zorunlu kılmaktadır. Gelişim araçlarının yanında bu alanlar ile ilgili değerlendirmenin nasıl yapılacağı önem arz etmektedir.
Yaşantı eksikliği ve yetersiz eğitimle karşı karşıya kalan görme yetersizliği bulunan birey gelişimsel alanlarda gecikmeler yaşarken, uygun deneyimlerde bulunabilme fırsatı yakalayan ve nitelikli eğitim alan görme yetersizliği olan birey ise gelişimsel düzeye uygun beceriler sergileyebilmektedir.
Akademik Gereksinimlerin Belirlenmesi
Görme engelli bireylere sağlanacak eğitsel ve tıbbi hizmetlerin yeterliliğinin sağlanmasında bu çocukların gelişimsel performanslarının doğru ölçülmesi, yapılacak eğitsel çalışmalar için ön koşuldur. Ancak alan yazın incelendiğinde, görme engelli bireylerin gelişimlerinin değerlendirilmesinde kullanılan ölçme araçlarının bu koşulu karşılamadığı ve sayıca yetersiz olduğu dikkat çekmektedir.
Görme engelli bireyler için yapılan değerlendirmeler, formal ve informal olmak üzere farklı şekillerde yapılmaktadır. Ülkemizde görme engelli çocukları değerlendirmek için ölçüt bağımlı ölçü araçları (ÖBT), gözlemler, kontrol listeleri ve gelişim ölçekleri kullanılmaktadır. Bu araçlar kullanılarak çocukların güçlü ve zayıf yönleri değerlendirilmekte, aynı zamanda çocukların gereksinimleri belirlenebilmektedir. Bu değerlendirmeler aracılığıyla çocuklar hakkında gerçekçi ve güvenilir bilgiler elde edilebilmektedir.
Görme engeli olan çocukların akademik gereksinimlerinin belirlenmesine yönelik, Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan performans değerlendirme formları kullanılabilmektedir. Bu formlar; öğrenmeye hazırlık, psikomotor beceriler, öz bakım becerileri, günlük yaşam becerileri, sosyal gelişim becerileri, bağımsız hareket becerileri, Türkçe ve matematik becerilerine ilişkin alanları kapsamaktadır. Örnek olarak kullanılan formlarda akademik disiplin alanlarına ilişkin alt örnek amaçlara yer verilmiştir. Ancak alt amaçlar ihtiyaca yönelik olarak ilk ve ortaokul müfredatı incelenerek zenginleştirilebilir.