Kamu Yönetiminin Örgütlenmesi

Merkezden Yönetim

Merkezden yönetim siyasi gücün veya idari hizmetlerin merkezde toplanması ve bu hizmetlerin merkez ve merkezin hiyerarşisi içinde yer alan örgütlerce yürütülmesidir.

Merkezden yönetimin özellikleri şunlardır:

(1) Kamu hizmetlerine ilişkin politika belirleme, karar alma ve yürütme yetkisi merkez îbir organın ya da organların elinde toplanmıştır.

(2) Kamu hizmetlerinin yürütülmesine ilişkin gelir ve giderler merkezden yürütülmektedir.

(3) Merkez îidare birimlerinde görev alacak personelin atanması işlemi merkez tarafından yürütülmektedir.

Merkezden yönetim ilkesi “siyasi” ve “idari” olmak üzere ikiye ayrılır.

Siyasi Merkezden Yönetim

Siyasi merkezden yönetim siyasi gücün kullanımına ilişkindir. Ülkede devleti yönetme adına otoriteyi ve gücü hük ûmet tek başına kullanmakta, siyasi güç ve otorite ülkede başka bir güç veya kesim ile paylaşılmamaktadır. Üniter devlet yapıları siyasi merkezden yönetimi temsil etmektedir.

İdari Merkezden Yönetim

Kamu hizmetlerine ilişkin politikaların belirlenmesi ve kararların alınması ve yürütülmesi yetkisi merkez îorganlarda toplanmaktadır.

Yerinden Yönetim

Yerinden yönetim, yasalar uyarınca oluşturulmuş yönetim organlarının, yine yasaların belirlediği ya da merkez îyönetime bırakılmış olanların dışında başka işlevleri yerine getirmeleri için, tüzel, siyasal ve mali birtakım yetkilerle donatılmalarıdır. Bir kuruluşun yerinden yönetim kuruluşu olabilmesi için ayrı bir kamu tüzel kişiliğine (özerkliğe), kendi personellerine ve kendine has gelirlere ve bütçeye sahip olması gerekir.

Yerinden yönetimin üstünlükleri şunlardır: Yerel halkın talep ve dileklerini iletmesine daha elverişli kademelerdir; hizmetlerin sunumunda çabukluk, kolaylık, etkenlik, verimlilik sağlamaktadırlar; halkın değişen ve yeni ortaya çıkan isteklerini daha kolay takip edebilmektedirler; halkın yönetime katılma olanaklarını artırarak daha demokratik bir yönetimi mümkün kılarlar.

Yerinden yönetimin sakıncaları şunlardır: Bölgeler arası eşitsizlikler ve dengesizlikleri artırabilir. Yerel yönetimler partizanca uygulamalara yol açabilir. Yerinden yönetim kuruluşları yeterli mali ve teknik imkânlara sahip olmaması durumunda hizmetlerin yürütülmesinde aksaklık ortaya çıkabilir. Yerinden yönetimin mali denetimlerinde güçlükler ortaya çıkabilir. Ülkenin bütünlüğü ve mill îbirlik bozulabilir.

Yerinden yönetim siyasal ve yönetsel açıdan farklı anlamlar taşımaktadır.

Siyasi Yerinden Yönetim

Siyasi yerinden yönetim, daha çok federal devlet sistemlerini tanımlamak üzere kullanılmaktadır. Siyasi yerinden yönetimde; federal devlet hem yönetsel hem siyasal, bir ölçüye kadar da yargısal yetkilerini “ara kademelerle” paylaşır.

İdari Yerinden Yönetim

İdari yerinden yönetim, yerel nitelikteki kamu hizmetleriyle iktisadi, ticari, kültürel, bilimsel ve teknik bazı işlevlerin merkezî idarenin hiyerarşik yapısı dışındaki kamu tüzel kişilerince görülmesidir.

İdari yerinden yönetimin iki türünden söz edilebilir. Bunlar yer yönünden (mahallî/coğrafi/yerel) ve hizmet yönünden (işlevsel) yerinden yönetimdir.

Yer Yönünden Yerinden Yönetim

Yönetsel görevlerin yürütülmesi yetkisinin, merkez îidarenin dışında ve karar organları seçmenlerin oyları ile belirlenen bölge, il, belediye ve köy gibi, faaliyetleri belirli bir coğrafi alanla sınırlı olan yönetimlere verilmesine yer yönünden (coğrafi/mahallî) yerinden yönetim adı verilmektedir.

Hizmet Yönünden (İşlevsel) Yerinden Yönetim

Hizmet yönünden (işlevsel) yerinden yönetim, iktisadi, toplumsal, bilimsel, teknik, kültürel alanlarda belirli bazı işlevlerin merkezî idare dışındaki kuruluşlarca yerine getirilmesidir. Özerklik hizmetin kendisine tanınmıştır.

Merkezden Yönetim-Yerel Yönetim İlişkileri

Genel bir kabul olarak merkezi yönetimin ulusal güvenlik, dış politika, esenliğin sağlanması, yasal düzenlemelerin yapılması gibi ülke bütününü ilgilendiren konularda görevli ve yetkili olduğu kabul edilirken, yerel yönetimler, merkezî yönetimin çizdiği yasal sınırlar ve uyguladığı yasal denetim çerçevesinde yerel nitelikli kamu hizmetlerinin görülmesinden sorumludurlar.

Merkeziyetçiliğin güçlü olduğu ülkelerde yerinden yönetim anlayışı ve kuruluşları gelişememektedir. Böyle devletlerde yerel yönetimler sınırlı yetkilerle donatılmıştır ve görev alanları daraltılmıştır. Yerinden yönetimin güçlü olduğu ülkelerde merkezin yerel yönetimler üzerindeki denetim yetkisi hukukilik ile sınırlıdır.

Merkezden yönetim ile yerel yönetimler arasında, idari, mali ve siyasi olmak üzere üç tür ilişkiden bahsedilebilir.

İdari İlişkiler

Dünyanın hemen hemen bütün ülkelerinde merkezî yönetimce kullanılan, amacı, kapsamı ve kullanım biçimi ülkelere göre farklılık gösteren denetim ve gözetim yetkileri vardır. Söz konusu denetim ve gözetim idari vesayet olarak adlandırılmaktadır.

Mali İlişkiler

Merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasındaki ilişkilerden bir diğeri de mali konulardır. Yerel yönetimler kendi görev alanlarına giren hizmetlerin yürütülebilmesi için yeterli mali kaynağa ihtiyaç duymakta ve bu kaynakların bir kısmı da merkezî yönetimin elinde bulunmaktadır. Mali ilişkilerin sağlıklı işleyebilmesinin temelinde yerel yönetimlere görevleriyle orantılı gelir kaynakları sağlanması ve bu kaynakların güvence altına alınması, merkezî idarenin keyfi tutumuna bırakılmaması yatmaktadır.

Siyasi İlişkiler

Yerel yönetimler, demokratik bir sistemde temel siyasi kurumlardan biridir. Dolayısıyla merkezî yönetim yerel yönetimleri kendilerine rakip siyasi kuruluşlar olarak gördüklerinden yerel yönetimleri siyasi olarak güçlenmesine çoğu zaman imkân tanımayabilmektedir.