Yeni Kamu İşletmeciliği Yaklaşımı

YKİ, hizmet sunumunda etkili ve etkin bir araç olarak görülen özel sektöre hâkim olan tekniklerin kamu sektörüne de aktarılması gerektiği anlayışı üzerine kurulmaktadır. YKİ, söz konusu uygulamaların “reform” adı altında uygulamaya geçirilmesidir. İlk kez İngiltere’de Thatcher döneminde ortaya çıkan YKİ uygulamalarının benzeri aynı dönem ABD’de Reagan döneminde hayata geçirilmiştir.

Yeni Kamu İşletmeciliği Yaklaşımının Kuramsal Arka Planı

Yeni Kurumsal İktisat Düşüncesi

Kamu tercihi ve işlem maliyetleri teorilerinden oluşmaktadır. Bu yaklaşım rekabete dayalı, kullanıcıların tercih özgürlüklerinin olduğu, şeffaf ve inisiyatif alan bir bürokrasi oluşturma amaçlı bir dizi bürokratik reformu beraberinde getirmiştir.

İşletmecilik Anlayışı

Kamu sektöründe özel sektör modelini temsil eden ekonomik yönetim modelinin uygulanmasıdır. Söz konusu yaklaşım kamu sektörünün performansının değerlendirilmesi ve verimliliğinin artırılması için özel kesim tekniklerinden ve yöntemlerinden daha fazla yararlanılması gerektiğini öngörmektedir.

Yeni Kamu İşletmeciliğini Ortaya Çıkaran Nedenler

Ekonomik ve Mali Nedenler

1973’de petrol krizinin ortaya çıkması kamu harcamalarını kısmak ve ekonomiye devlet müdahalesini azaltmak adına girişimde bulunulmasına dayanak teşkil etmiştir. Ekonomik ve mali kriz hük ûmetleri hizmetlerde maliyeti azaltmak ve verimliliği artırmaya yönelik tedbirler almak amacıyla verimsiz işlediği kabul edilen kamu sektörüne dair yeni adımlar atmaya yöneltmiştir.

Politik Nedenler

YKİ, yeni sağcı politikalardan beslenen bir yaklaşımdır. Yeni sağ düşüncesinde kamu hizmetlerinin sağlanmasında devletin rolü ve müdahalesi minimum düzeyde olmalıdır.

Toplumsal Nedenler

Halk 1970’lerdeki ekonomik krizlerin ve bu krizlerin yönetsel alana yansımasının sorumluluğunu tekelci devlet anlayışında ve tüketici isteklerine duyarsız bürokratlarda görmektedir. Dolayısıyla küçülen kamu sektöründe ekonomik etkinlik ile özdeşleşen özel sektör işletmeciliğinin uygulamalarının hâkim olması krizlerin aşılması için gerekli görülmüştür.

Yeni Kamu İşletmeciliğinin Temel Özellikleri

Devletin Sınırlandırılması

YKİ’yi ortaya çıkaran nedenlerin temel bileşeni devletin sınırlandırılması/minimal devlet anlayışının geliştirilmesidir. Devletin faaliyet alanı asgari düzeyde tutulmalı ve piyasa mekanizmasından daha çok yararlanılarak devlet hakemlik rolünü yerine getirmelidir.

İşletmeci Yönetim Anlayışı

YKİ yaklaşımının temel tezlerinden birini özel sektör tarzı yönetim model ve tekniklerin kamu yönetimi alanına uygulanması ile verimlilik, etkililik ve etkinlik sağlanacağının kabul edilmesi oluşturmaktadır.

Sorumlu ve Vatandaş Odaklı Yönetim

YKİ anlayışında yöneticiler yalnızca kurallara uygun davranmak çerçevesinde sorumluluk almamakta aynı zamanda yaptıkları işlerin sonuçlarından da sorumlu tutulmaktadır.

Weberyen Bürokrasi Modelinin Reddi

Değişen şartlar karşısında Weberyen bürokrasi modeli kamuda yaşanan verimsizliğin, hantallığın, kırtasiyeciliğin nedeni olarak görülmüştür. YKİ, de söz konusu sorunların aşılması için esnek yönetim modellerinin uygulanması gerekliliği üzerinden alternatif yöntemler ortaya koymaktadır.

Yeni Kamu İşletmeciliği Uygulama Araçları

YKİ, kamu yönetiminde birtakım reform hareketleri ile birlikte uygulamaya konan bir yaklaşımdır. Bu reform süreçlerinde özelleştirme ve serbestleştirme gibi uygulamalar ile mal ve hizmet sunumunda piyasa ve piyasa benzeri mekanizmaların etkin bir araç kılınması söz konusu olmuştur.

Özelleştirme

Özelleştirme dar boyutuyla ele alındığında kamuya ait iktisadi teşebbüslerinin özel sektöre devri anlaşılmaktadır. YKİ uygulamalarının somut politikalara dönüşümünde özelleştirme önemli bir araç olarak anlam bulmuştur. YKİ kapsamında özelleştirme politikalarının uygulamaya konulması ilk olarak 1980’lerin başında İngiltere’de gerçekleşmiştir.

Serbestleştirme

Serbestleştirme en genel anlamıyla kamu sektörünün emredici düzenlemelerinin yerini piyasa ekonomisinin kurallarının almasıdır. Serbestleştirme YKİ alanında rekabeti teşvik etmek ilkesinin hayata geçirilmesi için önemlidir.

Yeni Kamu İşletmeciliğine Yöneltilen Eleştiriler

YKİ uygulamaları zamanla farklı çevrelerde eleştirilerin odağı hâline gelmiştir. Bu eleştirileri temel başlıklar altında şu şekilde ifade edebiliriz: Devleti etkisizleştirmesi ve güven kaybı, yatay koordinasyona önem vermemesi, demokrasi açısından zaaflar doğurması.