İslam Hukuku (Fıkıh) Edebiyatı

Sistematik olmasa da bu ilimle ilgili ilk eserler, birinci yüzyıldan itibaren kaleme alınmaya başlanmış, ikinci yüzyılda fıkıh mezheplerinin yavaş yavaş belirginleşmesiyle iyice artmıştır.

Ferî hükümlerin kaynakları ve çıkarılış yöntemleriyle ilgilenen fıkıh usulü eserleri, genellikle tasnife göre, üç ayrı metotla yazılmıştır. Bunlardan birincisi fukahâ metodu, ikincisi mütekellimûn metodu , üçüncüsü ise memzûc metottur.

Fürû -u fıkıh alanında yazılan eserlerin bir kısmı metin özelliği taşımaktadır. Bir kısmı ise hacimli eserlerin kısaltılmasıyla oluşturulmuş muhtasarlardır. Metin özelliği taşıyanların tamamının açıklandığı eserlere şerh, şerhlerde kapalı kalan kısımların açıklandığı eserlere hâşiye, hâşiyelerdeki kapalı kalan kısımların açıklandığı eserlere de ta’lîk denir.

Yeni ortaya çıktığı için önceden bilinmeyen meseleleri çözümlemeye çalışan kitaplara da nevâzil ve vâkıât kitapları denilmektedir.

Amelî hüküm içeren ayetlerin tefsirine yer veren eserlere ahkâm tefsirleri denilmektedir.

İktisadî konuları inceleyen kitaplara emvâl ve harâc kitapları ; anayasa, idare, kısmen ceza, devletler ve yargılama hukuku konularını inceleyen kitaplara da el-ahkâmü’s -sultâniyye kitapları denilmektedir.

Mezhep imamlarından sonra ortaya çıkan yeni fıkhi meseleleri çözümlemeyi amaçlayan eserlere nevâzil ve vâkı’ât kitapları ; günlük hayatın problemleri ile ilgili dini hükümlere yer veren eserlere de fetvâ mecmûa’ları denilmektedir.

Hukukun her şubesinden kapsamına giren konularla ilgili genel ilkeleri ve hukukun sadece belli bir alanıyla ilgili olan ilkeleri konu edinen kitaplara kavâid ve davâbıt kitapları denir.

Usûl -ü fıkıh kaideleri ile küllî kaide ve zâbıtalardan ferî hüküm elde etmek amacıyla kaleme alınmış eserlere de tahrîcül -furû ale’l -usûl eserleri denilmektedir.

İlm-i hilâf kitapları da mezhepler veya müctehitler arasındaki görüş farklılıklarını, ihtilaf sebepleri ve dayanakları delillerle beraber ele alan kitaplardır.

Daha çok ibadetler ve günlük hayatta sıkça rastlanan meselelerle ilgili dinî bilgileri içeren el kitaplarına ise ilmihal kitapları denilmektedir.