Emniyet Yönetim Sistemi

Emniyet Kavramı

Emniyet Yönetim Sistemi’nin anlaşılması için, emniyet kavramının ne olduğunu doğru analiz etmek gerekir. Emniyet genel olarak kişilerin veya mülkün zarar görme ya da sürekli bir tehlikeye maruz kalma ihtimalini, tehlike tanımlama ve emniyet riski yönetimi ile kabul edilebilir bir seviyeye indirildiği durumdur. Havacılıkta emniyet kavramı ise, bir hava aracı operasyonunu doğrudan etkileyen havacılık aktivitelerindeki risklerin kabul edilebilir seviyeye çekilmesi durumudur.

Emniyet ve Güvenlik Ayrımı

Güvenlik, doğrudan ya da dolaylı olarak havacılık faaliyetleri kapsamına giren insanların, hava araçlarının ve hava yolu taşımacılığı altyapısının her türlü sabotaj ve terörist benzeri bilinçli olarak yaratılmış tehlikelerden korunmasıyla alakalı faaliyetleri kapsamaktadır. Emniyet ise her türlü havacılık faaliyetlerinin, bilinen tüm risk faktörlerinin ortaya konulduğu ve bu riskin kabul edilebilir bir seviyede tutulması için harcanan eforu kapsamaktadır.

Havacılıkta Hata ve İhlal Kavramı

Havacılıkta istenmeyen hava hadiselerine yol açan personel davranışları hatalar ve ihlaller olarak ikiye ayrılmaktadır. Prosedür ve kuralların dışına çıkmadan çalışan, ancak sorunsuz şekilde sonuca gidemeyen personel davranışı hata olarak tanımlanır. Aktif hatalar, olumsuz etkileri anında gözlemlenebilen eylemler ya da eylemsizliklerdir. Örtük hatalar, sistemde bozukluğa neden olacak sonuç ortaya çıkmadan çok önce dahi sistemde bulunan, uygun koşul hazırlanınca görünür olan ve bozukluğa yol açan eylemler ya da eylemsizliklerdir.

Kural ve prosedürlere bilinçli ve kasıtlı olarak uymayan havacılık personellerinin davranışları ihlal olarak tanımlanır. Durumsal ihlaller, zaman ve yönetici baskısı, ağır iş yükü benzeri anlık etkenlerden kaynaklanmaktadır. Rutin ihlaller, İş akışı içerisinde sürekli tekrar eden ve zamanla normalleşen ihlallerdir. Havacılık güvenliğini tehlikeye atan en önemli davranış budur.

Havacılıkta Kaza ve Olay Kavramları

Havacılık hadiseleri, bir hava aracının, operasyonunu gerçekleştirmek amacı ile motor çalıştırdığı andan, operasyon sonrasında motorunu kapatarak bekleme anına geçtiği dönemi ele alan süreçte, uçağın operasyon durumunu etkileyen durumlardır. Havacılık hadiseleri içeriğine göre ikiye ayrılmaktadır.

Kaza

Hava aracının operasyonu esnasında, kasti ya da kasıtsız bir şekilde maddi ve manevi zarar doğuran durumlardır.

Olay

Hava aracının operasyonunu etkileyecek ve kaza olarak tanımlanamayacak her türlü hava hadisesine olay denir.

İnsan Faktörü

Wright kardeşlerin uçağı uçurduğu tarihten 2008 senesine kadar olan kazaların sebeplerini ele alan bir araştırmaya göre, gerçekleşen kazaların %60’ı insan başlangıçlı nedenler yüzünden yaşanmıştır.

İnsan Performansı

İnsanda görme duyusunun bozulması, hata ve ihlal yapmasının önünü açabilecek en önemli duyu kayıplarından biridir.

İşitme duyusu da havacılık personelinin işini yaparken en çok faydalandığı ikinci duyusal faktördür. Hareket koordinasyonu ve denge duyusunu da kapsayan işitme sistemi, sesleri tespit etme, ivmelenmeyi hissetme vb. faydaları sayesinde, havacılık personellerinin yaptığı işte önemli yer tutar.

Bilgi İşleme Süreci

Veri toplama

Algılama, bilgiye dönüştürme

Bilinçli değerlendirme ve karar verme

Bilinçli faaliyet ile eyleme dökme

Bu sürecin herhangi bir aşamasında yaşanacak aksaklık, havacılık personelini hata ve/veya ihlal yapmaya teşvik edebilir.

Performansı Bozan Faktörler

1993 senesinde havacılık personelinin hata ve ihlaller yapmasına sebep olan en yaygın 12 faktör ortaya konmuştur. Bu yöntemlere karşı savunma mekanizması geliştirilmelidir.

Emniyet Yönetim Sisteminin Önemi

Emniyet Yönetimi, her türlü aktivitenin gerçek zamanlı olarak izlenmesi, sistemin tasarım esnasında tahmin edilemeyen hataları ve eksiklikleri tanımlamak ve düzeltmek açısından üstlendiği sorumluluk ile havacılığı daha güvenli hâle getirmeyi hedeflemektedir.

Havacılıkta Emniyetin Gelişimi

1970’lere gelene kadar emniyet anlayışının geliştiğini söyleyemeyiz. 1970’lerden itibaren ise teknolojinin gelişmesinin de yardımıyla, meydana gelen kaza hadiselerinin sıklığı olabildiğince azalmıştı. Bu sayede havacılık sektöründe emniyet adına yapılan çalışmalar, kaza incelemelerinin yanı sıra kazaların oluşumunu engellemek maksatlı araştırma yapmaya da vakit kalmıştı.

1990’larda başlayan ve günümüzde içinde olduğumuz süreçte ise emniyet yönetimi anlayışının oturması sayesinde havacılık son derece güvenli hâle gelmiştir.

Havacılıkta Tehlikeler Ve Emniyet Yönetim Stratejileri

Havacılıkta karşılaştığımız tehlikeler için 3 adet etkin strateji geliştirilmiştir. Reaktif yöntem, Kazalar ve olaylar gibi daha önceden gerçekleşmiş olaylara tepki verir. Hadiseler yaşandıktan sonra detaylı bir şekilde incelenerek, bu hadiseyi ortaya çıkartan sebeplerin ortadan kaldırılmasını amaçlar Proaktif yöntem, işletmelerin faaliyetleri analiz edilerek emniyet risklerinin tanımlanması ve önlenmesini amaçlamaktadır. Prediktif yöntem, hali hazırda devam eden operasyonlar sırasında sistemin faaliyetleri ve performansları izlenerek, gelecekte karşılaşılabilecek potansiyel problemlerin öngörülmesi ve bu problemlerin ortaya çıkmadan engellenmesini amaçlamaktadır.

Emniyet Yönetim Sistemi

Bir personel, gereksiz risk alarak hata veya ihlal yapan çalışma arkadaşını ya da yöneticisini raporlayarak, istenmeyen bir tehlike oluşunu önlemek için sistem içerisinde kilit rol oynamaktadır. Bu raporlama ise, hata ve ihlal yapan kişi için de raporlamayı yapan kişi için de ceza verilmemesini taahhüt eder. Bu sayede herkesin olabildiğince sık bir şekilde gönüllü raporlama sistemine katılarak, emniyet güveliğini en tepeye çıkartmak hedeflenmektedir.

Emniyet yönetimi ilk olarak veri toplanması ile başlar. Etkin bir emniyet yönetimi için iyi bir veri akışı sistemi ve “emniyet kütüphanesi” gereklidir. Bu verilerin herhangi bir işletme/şirket/havalimanı özelinde değil genel ulaşıma açık olması önem arz etmektedir. Başkalarının deneyimleri sayesinde kötü bir hadise yaşamadan kendi açıklarımızı gidermemiz özellikle havacılıkta hayati önem taşımaktadır.

ICAO ANNEX -19 Safety Management (Emniyet Yönetimi) ve ICAO DOC.9859 Safety Management Manual (Emniyet Yönetimi El Kitabı), emniyet yönetim sisteminin esas iki kaynağıdır.