Zekânın Değerlendirilmesi

İlk ölçüm girişimleri “fiziksel/fizyolojik” tepkileri zekanın göstergesi kabul etmiş ancak bu tepkilerin tek başına “başarıyı” yordamada yetersiz kaldığı belirlenmiştir. Binet’in zekayı, “zihinsel” yeteneklerin bir ürünü olarak ele alıp bu yönde bir ölçek geliştirmesi zekaya bakış açısını değiştirmiştir.

Zeka, zihinsel özelliklerin gözlenebilir davranışlara etkileri açısından ele alınmakta ve bu yoldan ölçülmeye çalışılmaktadır. Başlangıçta yalnızca zihinsel yetersizliklerin tespiti için zeka testleri geliştirilirken sonraları bu bireylerin güçlü, üstün olduğu alanların da tespit edilmesi gerekliliği belirmiştir. Günümüzde zeka testleri okula yerleştirme, patolojik durumların tespiti ve uygun tedavi planlarının oluşturulması, zihinsel yeterliliklerin değerlendirilmesi, adli değerlendirmeler, iş yerlerinde eleman seçimi vb. gibi çeşitli alanlarda yaygın olarak kullanılmaktadır.

Zekânın Ölçülmesi

Zekanın nasıl ve hangi özelliklere bakarak ölçüleceği konusu zekanın nasıl tanımlandığıyla doğrudan alakalıdır. Storddad’ın tanımı, zeka testi geliştirmeye ilişkin önemli fikirler vermiştir. Bu nitelikler; güçlük derecesi, karmaşıklık, soyutluk, ekonomi, gayeye uygunluk, sosyal değer, orijinallik, enerjiyi yoğunlaştırma ve heyecanlara karşı koymadır.

Stanford -Binet Zeka Testi

Stanford -Binet zeka testinin temelleri “Binet -Simon Testi”dir. Bu test 1916 yılında Lewis M. Terman tarafından İngilizceye çevrilerek Stanford -Binet adını almıştır. 1908 revizyonunda en önemli yenilikler, soruların yaş seviyesine göre gruplandırılması ve ilk kez çocukların aldıkları puanların “zihin yaşı” kavramıdır. Daha sonra zihin yaşının takvim yaşına bölünmesiyle de IQ (zekâ bölümü) hesaplaması fikri ortaya atılmıştır. Terman, Stanford - Binet testini geliştirince bu IQ hesaplamasını kullanmıştır. Ancak IQ hesaplaması 1960 yılınd terk edilmiş ve standart puan hesaplamasına geçilmiştir. 1986’da ise “yaş ölçeği” yerine “alt ölçekler” düzenine geçilmiştir. Bu şekilde 15 alt ölçek oluşturulmuştur. 2 -18 yaş arasındaki bireylerin zekasını ölçmek için, bireysel olarak uygulanan bir ölçektir.

Wechsler Zeka Ölçekleri

David Wechsler, ilk ölçeğini 1939 “Wechsler -Bellevue Zekâ Testi” adıyla yayınladı. Testinde performans testlerine de yer vermiştir. Yine alt ölçek uygulamasını zekâ testlerinden ilk kullanan kişidir ve tek puan veren bir test yerine çok puanlı ve çok yönlü bir değerlendirme sunan bir test ortaya koymuştur.

Wechsler farklı yaş grupları için üç ayrı takım zekâ ölçeği oluşturmuştur: “Yetişkinler”, “çocuklar” ve “okul öncesi ve okul çocukları” takımları. İlk testini 1955 yılında yeniden düzenleyip geliştirerek Wechsler Yetişkinler Zeka Ölçeği (WAIS) adını vermiştir ve 16 yaş ve üzeri bireylerin zeka ölçümünde kullanılmaktadır. İkinci olarak 1949’da 6 -16 yaş grubunda uygulanan “Çocuklar İçin Zeka Ölçeğini” (WISC) geliştirmiştir. 1967’de ise 3 -6 yaş çocuklara uygulanan Okul ve Okul Öncesi Zeka Testini geliştirmiştir.

Leiter Uluslararası Performans Ölçeği

1929 yılında Russell Leiter tarafından konuşma bozukluğu olan ya da İngilizce konuşamayan 2 -18 yaş arası çocuklar ve gençlerin zekasını değerlendirmek amacıyla geliştirilmiştir. Bu test, genel zekanın “sözel olmayan” bir ölçümünü sağlama iddiasındadır. Leiter testini diğer testlerden ayıran en temel özelliği, sözlü hiçbir açıklama yapılmaksızın, örnekler göstererek, oyun benzeri bir tarzda bireylere uygulanmasıdır.

Porteus Labirentleri Testi

Stanley Porteus tarafından zihinsel özürlü çocukları belirlemek amacıyla geliştirilmiştir. Test giderek zorluk derecesi artan (karmaşıklaşan) 13 adet labirent resminden oluşmaktadır. Bireyin belirli bir noktadan kalemini yürüterek labirentteki çıkış yolunu bulması istenir. Bu yolla bireyin günlük hayatta karşılaştığı sorunlarda analitik ve işlevsel düşünebilme becerisi ile zekanın planlama ve genelleme yetenekleri değerlendirilir. Porteus Labirent Testi, sözel olmayan bir zihinsel yetenek testidir. Test 7 -15 yaş arasındaki çocuklarda kullanılmaktadır.

Goodenough -Harris Bir İnsan Çiz Testi

İlk kez 1926 yılında Florence Goodenough, çizimler aracılığıyla zihinsel yetenekleri belirlemek için bir puanlama sistemi ortaya koymuştur. 1963’te Dale Harris tarafından revize edilip genişletilen test “Goodenough -Harris İnsan Çizme Testi” adını almıştır . Resim çizmenin zihinsel gelişimin ölçütü olarak kullanmak “kavram gelişimi” sürecine dayanır. Test 3 -15 yaş arası çocuk ve ergenlere uygulanmaktadır .

Anadolu -Sak Zeka Ölçeği

Anadolu -Sak Türkiye’de özgün olarak geliştirilmiş ilk bireysel zeka ölçeğidir. Ölçek genel zeka puanı ortaya koymasının yanı sıra genel zekayı oluşturan 7 alt bileşenden oluşmaktadır. Dolayısıyla testten sekiz farklı performans profili elde edilebilmektedir. Testin alt ölçekleri şunlardır;

Görsel Ardıl İşleyen Bellek (GAB)
Sözel Analojik Muhakeme (SAM)
Görsel Algısal Esneklik (GES)
Görsel Analojik Muhakeme (GAM)
Sözel Kısa Süreli Bellek (SKB)
Görsel Eş Zamanlı İşleyen Bellek (GEB)
Sözcükler Anlamlar (SAN)

Ölçekten yedi endeks puanı hesaplanmaktadır. Bunlar;

Genel zeka endeksi: Tüm zihinsel becerilerin bileşeni olarak kabul edilir.

Sözel potansiyel endeksi: Burada kristalize zekâ dahil, sözel anlama, sözel muhakeme, genel bilgi, dil gelişimi, sözcük bilgisi ve semantik bilgi ölçülmektedir.

Görsel potansiyel endeksi: Soyut düşünme, muhakeme, görsel algısal işlemleme, zihinsel esneklik, görsel esneklik ve algısal ayırt edicilik gibi yetenekler ölçülür.

Bellek kapasitesi endeksi: İşleyen bellek ve kısa süreli bellek kapasitesini belirler.

Sözel IQ ve Görsel IQ: Sözel potansiyel ve görsel potansiyel endekslerinden farklı olarak burada bellek puanları da dahil edilmektedir.

Tarama Endeksi: Kısa formun uygulanması ile elde edilen puandır.

4-12 yaş grubuna uygulanan Anadolu -Sak Zekâ Testi'nde zekâ bölümü standart puanlar üstünden yapılmaktadır. Sözel potansiyel, görsel potansiyel ve bellek kapasitesi endeksleri ise zekâ kapasitesi olarak değil, gelişim düzeyi olarak ele alınmakta ve sınıflanmaktadır.