Bilişsel Gelişimin Değerlendirilmesi I
Bireyin çevresindeki dünyayı anlama ve öğrenmesini sağlayan, aktif zihinsel faaliyetlerdeki gelişime bilişsel gelişim adı verilmektedir. Bilişsel gelişim; bebeklikte yetişkinliğe kadar, bireyin çevreyi, dünyayı anlama yollarının daha kompleks ve etkili hâle gelmesi sürecidir. Piaget, Bruner ve Vygotsky, çocuğun çevresindeki dünyayı, değişik yaşlarda nasıl ve niçin böyle gördüğünü ve algıladığını belirlemeye çalışmışlardır.
Piaget, bilişsel gelişim kuramını geliştirmeden önce zihin ve zekâ anlayışını ortaya koyarak anlaşılmasını kolaylaştırmaya çalışmıştır. Önce zekâyı tanımlayarak işe başlamış ve etkileyen faktörler üzerinde durmuştur. Piaget, çocuklarla çalışırken “Gözden geçirilmiş klinik yöntem” adını verdiği yarı yapılandırılmış bir araştırma yöntemi de geliştirmiştir. Bu yöntem vaka incelemesinin bir türü olarak ele alınabilir.
Şema: Piaget’nin en kilit kavramlarından biri olan şema, bilişsel gelişim kavramının anlaşılması yönünden, özel bir öneme sahiptir. Kısaca şema kavramı, çocuğun uyaranları anlamlı kılmak için kullandığı bir referans çerçevesi olarak tanımlanabilir.
Özümleme, bireyin yeni karşılaştığı durum, nesne ve olayları kendisinde önceden var olan zihinsel yapının içine yerleştirmesi işlemidir. Uyumsama ise yeni şemalar yaratarak ya da önceden var olan şemaların kapsam ve niteliklerini değiştirerek yeni edinilen deneyimlerin gerektirdiklerine uygun davranmak olarak tanımlanabilir.
Dengeleme: Özümleme ve uyumsama süreçlerinin birbirleriyle etkileşime girmesi sonucu dengeleme süreci ortaya çıkar. Dengeleme ile bireyin yeni karşılaştığı bir durumla, kendisinde önceden var olan bilgi ve deneyimleri arasında denge kurmak için yaptığı zihinsel işlemler kastedilmektedir.
Piaget bilişsel gelişimi dört evrede ele almıştır. Bunlar:
- Duyusal motor dönem (0 -2 yaş),
- İşlem öncesi dönem (2 -7 yaş),
- Somut işlemler dönemi (7 -11 yaş)
- Soyut işlemler dönemidir (11 yaş ve üstü).
Piaget’ye göre eğitimin özellikleri:
(1) Eğitim, gelişim teorilerine dayalı olmalıdır.
(2) Ders konularının dışardan çocuğa sunulması, onun biliş yapılarını geliştirmeyecektir.
(3) Okul yaşama hazırlayıcı değil, yaşamın kendisi olmalıdır.
(4) Okullardaki eğitim programları ve uygulanan yöntemler çocukların biliş yapılarına uygun olmalı; onların var olan biliş yapılarını özümleme ve yeniden düzenleme yoluyla zenginleştirmelerine fırsat yaratmalıdır.
(5) Eğitimin planlanması, öğretmenin rehberliğinde çocuklar tarafından yapıldığında onların ilgi ve ihtiyaçlarına daha çok cevap verir ve çocukların etkin olması sağlanabilir.
(6) Piaget eğitimde sınavları zararlı bulmaktadır.
Piaget’nin kuramına ek olarak çocukların bilişsel gelişimini ele alan bir diğer büyük gelişim kuramı, Rus Lev Vygotsky’nin kuramıdır. Vygotsky’nin kuramına göre çocukların bilişsel gelişimi yaşadıkları kültürel bağlam tarafından şekillendirilmektedir. Vygotsky’nin kuramı iki temel görüşe dayanmaktadır. Bunlardan ilki zekâ gelişiminin çocukların büyüdükleri kültürel ve tarihi bağlamlar çerçevesinde anlaşılabileceği görüşüdür. İkincisi ise, gelişimin bireylerin gelişimlerini sağlayan sembol sistemlerine bağlı olduğudur.
Yakınsak gelişim alanı (YGA), çocuğun yalnız başına yapmakta zorlanacağı ama yetişkinlerin ya da ondan daha yetenekli çocukların rehberliği yardımıyla öğrenebileceği görevler aralığını ifade eden bir kavramdır.
Bruner çocuğun çevresindeki dünyayı zihninde temsil etme yollarını üç aşamada görmektedir. Bu aşamalar; eylemsel dönem, imgesel dönem ve sembolik dönemdir.