Ölçme Araçlarında Bulunması Gereken Nitelikler

Ölçmede amaç, ölçüle özelliğin gerçek büyüklüğünü ortaya koymak, yani hatasız bir ölçü elde etmektir. Ancak bu, hemen hemen hiçbir zaman mümkün olmaz. Uzunluk ölçme gibi ölçme araç veya yöntemlerinin en üst düzeylere kadar geliştirilmiş olduğu alanlarda bile gerçek değerlerde değil, ona çok yakın değerlerde ölçüler elde edilebilir.

Ölçmede hata; gerçek ölçüm ile gözlenen ölçüm arasındaki fark olarak tanımlanır. Hatanın miktarı, kaynağı ve yönü belli değildir. Ancak her ölçmede bir miktar hata vardır. Hata, yanlış ile karıştırılmamalıdır. Yanlış, dikkatsizlikten, bilgisizlikten kaynaklanır. Bu hatalar öğretim ve dikkat ile düzeltilebilir. Hata ise kaynağı, yönü ve derecesi belli olmayan etkenlerdir. İstatistiksel özellikleri bakımından ölçme hataları, sabit, sistematik ve tesadüfi hatalar olmak üzere 3 ana başlıkta ele alınır. Sabit hata, ölçmeden ölçmeye miktarı ve yönü değişmeyen, kaynağı belirlenebilen hatadır. Ölçmeden ölçmeye miktarı ve/veya yönü değişen, kaynağı belirlenebilen hatalara sistematik hata denir. Tesadüfi hatalar, kaynağı belirsiz, şansa bağlı ve puanları nasıl etkilediği bilinmeyen hatalardır. Sabit ve sistematik hatalar, kaynağı ve yönü belli olduğu için düzeltilebilir ve önlenebilir türden hatalardır. Sabit hata tüm grupta aynı yönde iken, sistematik hata gruptaki belli kişilerin ya da nesnelerin özelliklerine karışan hatadır. Tesadüfi hataların ise kaynakları ve yönleri belli olmadığı için düzeltilemezler. Tesadüfi hataların az olması ölçme aracını güvenilir yapar.

Ölçmede hata kaynakları, ölçmeyi yapan kişiden, ölçme yapılan bireyden, ölçme yapılan araçtan ve ölçme yapılan ortamdan kaynaklanabilir. Hata kaynaklarının bilinmesi, bu hataların tespit edilmesi ve önlenmesi bakımından önemli görülmektedir. Ölçme işiyle ilgilenecek kişinin ölçmeye karışacak hata kaynaklarını bilmesi ve bunlara yönelik önlemler alması da gerekmektedir.

Güvenirlik, bir ölçme aracının tesadüfi hatalardan arınık olma derecesi olarak tanımlanır. Tesadüfi hataların kaynakları tam olarak bilinmese de, nelerin tesadüfi hataya neden olabileceği tahmin edilebilir.

Güvenirliği belirlemek için birden fazla yöntem vardır. Bu yöntemlerden bazıları tek uygulama diğerleri ise çift uygulama gerektirirler. Bunlar; test - tekrar test, eşdeğer formlar, eşdeğer yarılar, iç tutarlılık katsayıları ve puanlayıcı güvenirliğidir.

Geçerlik, bir ölçme aracının ölçmeyi amaçladığı özelliği, başka herhangi bir özellikle karıştırmadan, doğru olarak ölçebilme derecesidir. Diğer bir ifadeyle bir ölçme aracının, geliştirilmiş bulunduğu konuda amaca hizmet etmesidir. Geçerlik türleri; kapsam, yapı, ölçüt dayanaklı ve görünüş geçerliği olmak üzere 4 ana başlık altında ele alınabilir.

Geçerlik ve güvenirlik arasındaki ilişki: Bütün hata türleri geçerliği düşürürken, güvenirlik yalnızca tesadüfi hatalardan etkilenir. Bir ölçme aracının güvenirliği yüksek, geçerliği düşük olabilir. Bir ölçme aracının geçerliği, güvenirlik katsayısının (r) karekökünden daha büyük değer alamaz. Geçerlik ve güvenirliği yükseltmenin en basit yollarından biri, nitelikli madde veya seçenek sayısını artırmaktır. Bir ölçme aracının geçerliği yüksek ise güvenirliği de yüksektir. Tersi durum söz konusu olamaz.

Bir ölçme aracının sahip olması gereken bir diğer özellik ise kullanışlılıktır. Bir testin kullanışlılığı, onun geliştirilmesi, çoğaltılması, uygulanması ve puanlamasının kolay ve ekonomik olmasıdır. Çoğu kez öğretmenler, testin kullanışlılığını ilk planda düşünüp onun geçerlik ve güvenirliğini göz önüne almazlar. Böyle yapılması doğru bir yaklaşım değildir. Bir testin geçerlik ve güvenirliği daima ilk önce düşünülmelidir. Geçerlik ve güvenirlikten olabildiğince vazgeçmeden kullanışlılık karşılanmaya çalışılmalıdır.