Türler ve Irklar

Ortak özelliklere sahip ve aralarında çiftleştikleri zaman kendilerine benzeyen yavrular meydana getirebilen canlı topluluğu tür olarak adlandırılır.

Tür kavramı zoolojik taksonomide sonu belirlerken, zooteknide ise başlangıçtır. Bu yüzden zootekni açısından türler verim özellikleri ön plana alınarak değerlendirilir.

Doğal seleksiyon, doğada meydana gelen hayat mücadelesini güçlülerin ve çevreye uyum sağlayan bireylerin kazanıp hayatlarını ve nesillerini devam ettirmesi olarak açıklanır.

Zootekni bilimini doğrudan ilgilendiren yapay seleksiyon ise insanların yetiştirdikleri evcil hayvanların bazılarını taşıdıkları belli özelliklerden dolayı damızlık olarak kullanıp yeni yavrular vermelerini sağlamaları, diğerlerini ise üretimden çıkarmaları olarak tanımlanır.

Türler arsında yapılan birleştirmelere hibridasyon ve bu birleşme sonunda elde edilen döllere de hibrit denir.

Equide türleri arasındaki en bilinen hibrit katırdır. Erkek eşek ile dişi at (kısrak) arasındaki birleşmeden oluşan katır, taşıma ve tarımda alanlarında iş gücü olarak kullanılan önemli bir hayvandır. Babanın at (aygır) ananın ise eşek olduğu hibrit de bardo olarak adlandırılır.

Bovidae türleri arasında da hibridasyon oluşur. Sığır ve Zebu arasında oluşan hibritler üretime de yansımıştır. Zebuların sıcak iklime, parazitlere ve hastalıklara olan direncinden faydalanma isteği bu hibridasyonun ana nedenidir.

Bir birlerine yakın olarak görülseler de koyunlar ve keçiler arasında yapılan hibridasyon çalışmalarında döl alınmamaktadır.

Bir tür içinde bulunup ortak karaktere sahip olan hayvanlar arasında bazı morfolojik ve fizyolojik özellikleri yönünden farklılık gösteren gruplara ırk denir.

Irklar arası birleştirmeler, hayvan yetiştiriciliğinde başvurulan uygulamalardandır. Direnç, uyum (adaptasyon), ürün artırma, ürün farklılaştırma, morfolojik ve fizyolojik değişiklikler adına bu birleştirmeler yapılmaktadır.

Irkların oluşumunun evciltmeyle birlikte veya evciltmeden hemen sonra başladığı söylenebilir.

Morfolojik ırk karakterleri, hayvanların dış görünüşleriyle ilgilidir ve ilk bakışta ayrımları yapılabilir.

Fizyolojik ırk karakterleri hayvanların verimlerini de kapsar. Bu karakterler morfolojik karakterlerin aksine çok sayıda gen çifti tarafından belirlenirler ve çevre şartlarından fazlasıyla etkilenirler.

Süt verimi, hem türler hem de tür içindeki ırklar arasında miktar ve kompozisyon olarak geniş bir varyasyon göstermektedir.

Döl verimi ırklar arasında farklılık gösteren ve işletmenin devamında en önemli rolü oynayan bir özelliktir.

Erken gelişme, bir tür içerisindeki ırkların bazılarının diğerlerine göre daha kısa sürede gelişmelerini tamamlamaları olarak ifade edilen bir karakterdir.

Konstitüsyon yani bünye, vücudun içinde bulunduğu çevreye uyumu ve bu çevreden gelen olumsuzluklara karşı gösterdiği direnç olarak tanımlanır.

Akklimatizasyon olarak da ifade edilen iklime uyma, hayvanların hem maruz kaldıkları iklime uyum sağlama hem de bulundukları ortama alışabilme yeteneği olarak tanımlanabilir.

Mizaç hayvanların çevreden gelen etkilere karşı verdikleri tepki ve gösterdikleri davranış olarak tanımlanır.

Irk kavramı gerek teoride gerekse uygulamada kesin bir çerçeve içine alınamadığından dolayı, ırkların sınıflandırılması için de tek bir kıstas kullanılamamaktadır.

Irkların gelişim yönünün dikkate alındığı ve yerli ırklar, onarılmış ırklar, kültür ırkları olarak kategorize edildiği bir sınıflandırma sistemidir.

Kültür Irkları, diye sınıflandırılan hayvanlar yem bitkilerinin yeterli, mera ve otların kullanılabilir ve pazarın bu ortamdaki üretimi değerlendirebilecek durumda olduğu koşullarda geliştirilmişlerdir.

Tek verim yönlü ırkların beli bir özelliği ön plana çıkmıştır ve özellikle bu veriminden dolayı yetiştirilir.

Etçi sığır ırklarının yemden yaralanma, günlük canlı ağırlık artışı, et kalite özellikleri açısından üst düzeydedirler. Vücutları yandan bakınca dikdörtgen, arkadan bakınca silindirik olarak göze çarpar.

Etçi koyun ırkları da, etçi sığır ırkları için söylenen birçok özellikle benzeşir.

Etçi keçi ırkları genelde, Boer keçisi tarafından temsil edilir. Boer keçisinin eti kaliteli ve az yağlıdır. Düz, dolgun, kuvvetli sırt ve dolgun sağrıları vardır.

Sütçü hayvanların vücut yapılarının en karakteristik özelliği arka bölgedeki genişliğin göğüs bölgesine yaklaştıkça daralmasıdır. Yani yan duran sütçü ırk bir hayvanın vücudu uzun kenarı sırt bölgesi kısa kenarı arka bölge olan ve başa doğru daralan bir üçgeni andırır.

Sütçü keçi ırklarının vücut yapıları görece iri ve zarif olarak tanımlanır. Derileri ince, kıllar kısadır. Memeleri yumuşak ve iri olup yüksek bacakların arasından karakteristik bir görünüme sahiptir.

Kombine verimli ırklar en az iki verim yönüne sahip olan ırklardır.

Tavuk ırkları yumurtacı, etçi, kombine ve yerel ırklar olarak sınıflandırılır.

At ırkları sıcak ve soğukkanlı olmak üzere iki sınıf altında toplanırlar.

Köpek ırkları cüsseleri ve yaptıkları işe göre sınıflandırılır.