Örgütsel Yapı ve Tasarım

Bu bölümde örgütleme güçlükleri, örgütsel yapı, örgütsel tasarım, örgütsel tasarımda yararlanılabilecek ilkeler, örgüt düzeyleri arasındaki farklar ve özellikleri ile bölümlere ayırma ölçütleri açıklanmıştır. Örgütlemede karşılaşılan ilk güçlük, ideal örgütü kurmak için gerekli olan insan kaynağının sağlanmasında yaşanmaktadır. Yöneticilerin birtakım kişisel ihtiraslar peşinde olmaları veya olumsuz tepkileri, ideal yapının kurulmasını engelleyebilmektedir. Hızla değişen iç ve dış çevre koşullarına yerinde ve zamanında uyulmaması da önemli bir sorundur. Örgüt bireylerinin biçimsel yapıyı içselleştirmeyip, aksine örgütsel amaçlarla uyuşmayan alt amaçlar peşine düşmeleri de önemli bir güçlük olarak karşımıza çıkmaktadır.

Örgütsel yapıyı tanımlamak için, örgüt yazınında açık sistemler kuramına paralel olarak bazı sınıflamalar da yapılmıştır. Örgütler biçimsel (formel) ve biçimsel olmayan (informel) şeklinde ayrıma tabi tutulabilir. Bu yapıyı sosyal ve fiziksel yapı olarak iki bölümde inceleyen yaklaşımlar da mevcuttur.

Örgütsel tasarım konusu, yönetim alanında çalışanlarca farklı boyutlarda tanımlanabilmiştir. Klasik yönetim anlayışındakiler “olması veya olmaması gerekenleri ”, rastlantısal gözlemler, vaka analizleri veya seçilmiş başarı örnekleri ile ortaya koymaya çalışmışlardır. Neo - Klasikler etkin ve etkin olmayan örgütleri sistematik olarak gruplandırırken, yapıdan çok liderlik stilleri, ast -üst ilişkileri, vb. hususları öncelemişlerdir. Modern yaklaşımcılar döneminde “teknoloji, yaş, ölçek, teknik system, çevre ve güç ” unsurları gündem oluşturmuştur. Yeni yaklaşımlarda ise stratejik seçim, vb.ağırlık kazanmaya başlamıştır. Örgütsel tasarım, rasyonel olarak izlenen hedeflere erişmek için örgütsel yapının düzenlenmesi, değiştirilmesi veya geliştirilmesi sürecidir. Örgütsel tasarım, yapı ve süreçlerin nasıl olacağını belirleyen bir tür düzenleme setidir. Ayrıca, yapı, planlama, ölçüm ve değerlendirme şemaları, ödüller, seçim kriterleri ve eğitim unsurlarını da kapsamaktadır.

Örgütleme ilkeleri, örgütsel yapının oluşturulmasında yöneticilere rehber olma özelliğindeki kurallardır. Yeni bir örgütsel tasarım ile birlikte mevcut bir örgütsel yapının değerlendirilmesinde şu ilkeler rahatça kullanılabilir: “işbölümü ve uzmanlaşma ilkesi, hiyerarşik yapı ilkesi, amaç birliği ilkesi, emir -komuta birliği ilkesi, sınırlı denetim alanı ilkesi, yetki ve sorumluluk denkliği ilkesi, yetki devri ilkesi, istisnalarla yönetim ilkesi, denge ilkesi, verimlilik ve etkinlik ilkesi, basitlik ilkesi, esneklik ilkesi ve açıklama ilkesi ”.

Örgütsel yapı, aynı zamanda, çeşitli açılardan farklılaştırılmış bir yapıdır. Burada her düzey farklı özelliklere sahiptir. Stratejik uygulamaları içeren üst düzey, koordinatif boyutlu orta düzey ile operasyonel işlemleri içeren alt düzeydeki her yönetici, o mevkinin gerektirdiği bilgi ve deneyimlere sahip olmak durumundadır.

Bir kurum veya kuruluşta görev alanlara hangi iş veya görevlerin verileceği, önemli bir karar verme sorunudur. Departmanlaşma veya bölümlere ayırma ile benzer işler biraraya getirilerek yöneltme, koordinasyon ve kontrol işlevleri daha rahat görülebilir. Bölümlere ayırmada kullanılan belli başlı ölçütler olan fonksiyon, sayı, bölge veya coğrafik temel, mal ve hizmet temeli, müşteri, zaman, süreç veya makine, proje ve matriks yapı ile diğer modellerin incelenmesinde yarar vardır.