Parazitolojiye Giriş

Parazitin Tanımı

Bir canlının kendinden daha büyük bir canlının üzerinde veya içinde, geçici veya sürekli olarak az ya da çok onun zararına yaşaması anlamına gelir. Parazitin üzerinde veya içinde yaşadığı canlıya konak adı verilir.

Parazitler bitkisel ya da hayvansal kökenli olabilirler Zooparazitler Protozoa ve metazoan olarak ayrılır. Protozoalar tek hücreli parazitlerdir ve bu canlılardan protozooloji bilimi bahseder. Metazoalar çok hücreli olan helmint ve artropodları kapsar ve canlılardan ise helmintoloji ve artropodoloji bilimleri ele alır.

Paraziter Hastalıkların Önemi

Parazit yaşamda, canlılardan birisinin diğerine zarar vermesi söz konusudur. İşte bu noktada sağlık ve ekonomik açıdan oluşan sorunlar ön plana çıkmaktadır. Parazit hastalıkları genelde öldürücü olmayan, uzun yıllar devam eden kronik seyirli hastalıklar olup, yıllar geçtikçe hayvan ve insanlarda tahribatı artan, canlılarda her geçen gün zararlı etkileri biriken ve ekonomik olarak toplumun gelişmesini etkileyen hastalıklardır.

Parazitlerin Sınıflandırması

Ortak özelliklere sahip canlıların ortak bir grup altında birleşmesi taksonomik sınıflandırma olarak tanımlanır. Bu şekilde farklı özelliklerde birden çok grup oluşur. Bu grupların oluştuğu bölümler Alem(kingdom) ile başlar ve türlere (species) doğru dağılım gösterir.

En üstte bulunan grup daha fazla canlı barındırmasına karşın bu canlıların ortak özellikleri azdır. Alta doğru indikçe ortak özelliler artar.

Modern klasifikasyona göre canlılar hücresel yapı göstermeyenler ve hücresel yapı gösterenler olmak üzere iki bölüme ayrılmıştır. Hücresel yapı göstermeyen grupta çekirdek, stoplasma ve içindeki organeller bulunmaz. Hücresel yapı gösteren grupta ise hücrelerinde çekirdek bulunup bulunmamasına göre Prokaryot ve ökaryot (gerçek çekirdek) olarak ayrılırlar.

Ökaryotik canlıların hücrelerinde çekirdek ve çekirdekcik vardır. Bu canlılar dört aleme ayrılır. Bu alemlerden parazitolojiyle yakın ilgisi olan protista (tek hücreliler alemi) ve metazoan (çok hücreliler) alemleri bizim ders konumuzun kapsamındadır.

Serbest Yaşamdan Paraziter Yaşama Geçiş

Hayvanlardan köken alan ve zooparazitlerin serbest doğadaki yaşamdan zaman içerisinde paraziter yaşama geçiş yaptığını düşündürmüştür. Paraziter yaşam ile serbest yaşam arasında farklı paraziter dereceler vardır.

Symbiosis, farklı türden iki ya da daha fazla sayıda organizmanın birbirlerine daima yarar sağlama zorunluluğu olmaksızın, çok yakın işbirliği halinde bir arada yaşaması demektir. Simbiyozis; forezis, kommensalizm, mutualizm ve parazitizm olmak üzere 4 alt gruba ayrılır.

• Kommensalizm, birlikteliği oluşturan iki organizmadan birinin yararlandığı, diğerinin ne kesin bir yarar ne de kesin bir zarar gördüğü simbiyoz şeklidir.
• Forezis, Küçük bir canlının daha büyük bir canlı tarafından taşınmasıdır. İki canlı arasında herhangi bir metabolik ya da fizyolojik ilişki yoktur.
• Mutualizmde iki canlının birlikteliği iki tarafın da faydasınadır. Çoğu zaman mutualizmde iki canlı birbirine metabolik olarak bağımlıdır.
• Parazitizm, ortaklardan birinin yarar, diğerinin ise zarar gördüğü ilişki şeklidir. Parazitizm bu kitabın esas içeriğini oluşturmaktadır. Parazitizmin her bir özelliği ayrı ayrı incelenecektir.

Parazitlerin ve Paraziter Hastalıkların İsimlendirilmesi

Parazitlerin bugün ki isimlendirilmesi, yani binominal isimlendirme 1758 yılında Linne’nin “Sistema Natura᾽᾽ isimli eserinde yazılmış ancak tam anlaşılamamaştır. Daha sonraki yıllarda tüm ülkelerin ortak kullanıp anlayabileceği bir isimlendirme sistemi yapmak için 1948 yılında Paris de toplamış ve isimlendirmenin esasları belirlenmiştir.

Bu esaslara göre; Sınıf, takım, takımaltı, familyaüstü, familya ve familyaaltı tek isimle isimlendirme uninominal isimlendirme olarak adlandırılır.

Genelde iki isim ile adlandırma kullanılır. Mutlaka büyük harfle başlayan birinci isim cins isimdir. İkinci isim ise küçük harfle yazılır. Bu adlandırmaya binominal denir.

İstisna olarak tür ismi bulunan kişinin adı verildiyse büyük harfle yazılabilir.

Cins isimleri farklı ise tür isimleri aynı kullanılabilir.

Parazitin cins ve tür adı yazıldıktan sonra parantez içinde bulunan kişinin adı ve bulunduğu yıl bildirilmelidir.

Bazı parazit adları cinsine veya türüne çok benzeyen özelliklerini ayırt etmek için cins isminden sonra cins alt kelimesi parantez içinde tür alt kelimesi ise türden sonra yazılır. Üç isimle adlandırmaya trinominal isimlendirme denir.

Dört isimle adlandırmaya quatrenominal isimlendirme denir.

Parazit hastalıklarının isimlendirmesi için Avrupa Parazitoloji 1988 yılında “ Standized Nomenculature of Animal Parasitic Diseases” isimli adlandırma sistemi oluşturulmuştur. Ancak halen bu adlandırma sistemini kullanmak istemeyen bilim adamları vardır. Bu sisteme göre:

Parazit hastalıklarının isimlendirmesinde “osis” eki cins isme eklenerek oluşturulması yaygındır. Bu ek cins isme daha uygundur.

İasis ve asis eklerinin cins isme eklenmesi ile yapılır. Tür isminin sonuna olmadığı için kullanımı azdır.

Osis eki kullanılırken cins adın son harfi düşer ve osis eki eklenir.

Parazitin cins isminin son harfi X ise X yerine ic sesleri getirilir. Sonuna osis eki takılır.

Bazen cins isimde bir değişim olmaz ve cinsin sonuna osis eki direk eklenir.

Bu kurallara alternatif olarak bazı hastalıkların isimlendirmesinde farklı isimlendirmeler yapılır.

Parazitlerin neden oldukları semptomlara veya parazitlerin özelliklerine göre adlandırılır.

Parazitleri bulan araştırıcılar dikkate alınarak adlandırılır.

Türün yaptığı hastalığı adlandırmak için türü gösteren kelimeye bir şey ilave edilmez, cins ismine ek gelir.