Hayvanlarda Sindirim Sisteminin Muayenesi

Sindirim sistemi, ağız ile başlayıp anüs ile son bulan ve bu yapılar arasında birçok farklı fonksiyona sahip organları içeren temel de uzun bir kanal olmakla birlikte, özel fonksiyonlara sahip karaciğer ve pankreas gibi organlar da bu sistemin içerisinde yer alır. Sistemin temel organlarından mide, hayvan türüne göre anatomik değişkenlik gösterir. Sindirim sistemi organlarının klinik açıdan değerlendirilmesinde anamnez, inspeksiyon, palpasyon, oskultasyon, rektal palpasyon, deneysel punksiyon, laparatomi, laparaskopi, röntgen, ultrason, çeşitli biyokimyasal ve fizyolojik muayene yöntemlerinden yararlanılır.

SİNDİRİM SİSTEMİNİN YAPISI VE SİSTEMDEKİ ORGANLARIN TEMEL FONKSİYONLARI

Sindirim sisteminin değerlendirilmesinde hayvanlarda yem ve yem alma ile ilgili bazı davranış ve duyguların da mutlaka incelenip değerlendirilmesi gerekmektedir.

Ağız ve Ağız İçi Organlar

Gıdalar ağız yolu ile sindirim sistemine giriş yaparken ağız içi organları oluşturan dişler ve dil tarafından mekanik sindirim ilk aşaması olan çiğnenme işlemine tabi tutulur. Bu işlem sırasında ağız içinde yer alan tükürük bezlerinden salgılanan tükürük salgısı ile kimyasal sindirim de başlamış olur.

Özefagus, Mide/Mideler

Sindirim sistemi organlarından özefagus/ yemek borusu gıdaları mideye gönderen, kassal, esnek, tüp şeklinde bir organdır. Özefagusun muayenesi öncelikle anatomik olarak yer aldığı boyunun sol tarafından inspeksiyon ile yapılır. Bunu haricinde tüm türlerde özefagusa uygulanacak, türe ve cüsseye uygun kalınlıktaki bir rumen sondası, at ve etçillerde ise burun yolu ile gönderilen nazogastrik sondalarla yapılır.

Mekanik ve kimyasal sindirim işlemlerinin yapıldığı ana organ olan mide hayvan türlerine göre farklı anatomik özellikler gösterir. Equideler ve etçil türlerde tek mide bulunurken ruminantlarda mide 4 farklı anatomik kısma ayrılmıştır (rumen, retikulum, omazum ve abomazum). Erişkin olan bu hayvanlarda ön mideler ortalama 150 litre kapasitesindedir.

Bağırsaklar

Tek midelilerde direk mideden, ruminantlarda ise abomazumdan sonra yer alan duedonum ile başlayan bağırsaklar temelde ince ve kalın bağırsaklar olarak sınıflandırılabilir. Duodenum ile başlayan ince bağırsaklarda sırası ile jejenum ve ileum kısımları bulunurken bunun hemen ardından başlayan kalın bağırsakların sekum, kolon ve rektum kısımları bulunur, sistem anüs ile dışarı açılıp son bulur.

Karaciğer ve Pankreas

Karaciğer hayvanlarda karın boşluğunun sağ tarafında yer alır, hayvanlarda sadece sindirim sistemine değil, detoksifikasyon, enerji/vitamin depolama, safra, bazı pıhtılaşma faktörleri ve önemli enzimlerin üretimi gibi özellikleri sebebi ile birçok fizyolojik, yaşamsal fonksiyona katkı sunar.

Pankreas sindirim için gerekli olan amilaz, lipaz, tripsinojen, kimotripsinojen ve insülin gibi enzimleri salgılar.

Ağız, Dil, Diş, Yutak ve Özefagusun Muayenesi

Ağız dışarıdan dudak bütünlüğü, yara, salya akıntısı vb. harici anormal belirtilerin varlığı yönünden gözlem/inspeksiyon ile değerlendirilir.

Midenin ve Rumenin Muayenesi

Atlarda mide dışarıdan elle muayene edilememektedir. Ruminantlarda rumenin muayenesinde inspeksiyon, palpasyon, perküsyon, oskultasyon, rumen içeriğinin kimyasal, fiziksel ve mikroskobik muayene işlemleri yapılır. Köpeklerde genelde yumuşak olan karın dokusunun altındaki mide, hayvan çoğu zaman ayakta iken, dışardan iki elin başparmakları hariç diğer parmak uçları kullanılarak ve sağlı sollu simetrik, eşgüdümlü hareketlerle, kedilerde ve yavru köpeklerde tek elin baş ve diğer parmakları arasına alınan bazı karın içi organları özellikle de mide muayene edilebilir.

Bağırsakların Muayenesi

Bağırsaklar küçük ruminantlar ve evcil türlerde palpasyon ile muayene edilebilirken büyük ruminantlar ve atlarda hayvanların iri olması ve çoğu zaman karın kaslarının kalın ve gergin olması nedeni ile bu yöntem genellikle kullanılamaz.

Karaciğerin Muayenesi

Atlarda dışarıdan eil ile muayenesi mümkün değildir. Karaciğeri etkileyen hastalıklarda sarılık bulgusu çoğu zaman dikkat çeken önemli bir bulgudur.

Pankreasın Muayenesi

Pankreas dışarıdan uygulanan fiziksel muayene yöntemleri ile muayene edilemez.

Rektal Muayene

Rektal muayene, uygulanmasının fiziksel olarak mümkün olduğu tüm hayvanlarda rumen, abomazum, sekum ve ulaşılabilen sindirim sistemi organların anatomik pozisyonlarını belirlemek amacı ile kullanılan, değerli bir yöntemdir.

Dışkı Muayeneleri

Parazitolojik ve bakteriyolojik birçok hastalığın tanısı ve dışkıda olmaması gereken kan, vb. maddelerin fizyolojik veya kimyasal metotlarla tespiti için dışkı muayenesine sıklıkla başvurulur.

Sindirim Sistemi Hastalıklarının Yaygın Klinik Belirtileri

Sindirim sistemine ait önemli belirtiler şu başlıklar altında sıralanabilir; karın gerginliği, karında ağrı veya sancı, anormal mide, rumen, bağırsak sesleri, karın görüntüsünde asimetri, karın palpasyonunda anormal kitle hissi, rumen palpasyonunda anormallikler, anormal mide, rumen hareketi sayısı, yemi alma, çiğneme, yutmada anormallikler ve iştahsızlık, konstipasyon/kabızlık, ağızdan salya akışı, ağız kokusu, hematemez, melena, kilo kaybı ve kaşeksi, diş gıcırdatma, obstipasyon, kusma,tenesmus, anüsü yere sürtme ve sarılık.

Sindirim Sistemi Hastalıklarında Tanı Yöntemleri

Sindirim sistemi hastalıklarında doğru bir teşhis için ilk adım anamnezdir. Sindirim sistemi hastalıklarında hayvana verilen yem/gıda’nın dikkatlice sorgulanması unutulmamalıdır . Dikkatli bir fizik muayene katkı sunabilecek diğer tanı yöntemleri; mide/rumen içeriğinin değerlendirilmesi, dışkı muayenesi, direkt ve ilaçlı röntgen,ultrason, endoskopi ve laparoskopi, karaciğer ve pankreas enzimlerinin değerlendirilmesidir.