Kas Dokusu

Kas dokusunu oluşturan hücreler, iplik şeklinde olduklarından dolayı kas hücresi yerine daha çok kas teli terimi kullanılmaktadır. Kas hücresinin sitoplazmasına sarkoplazma, hücre zarına sarkolemma, agranüler endoplazmik retikulumuna ise sarkoplazmik retikulum adı verilmektedir.

Hücrelerinin morfolojik, fizyolojik ve fonksiyonel özelliklerine göre çizgili kaslar ve düz kaslar olmak üzere başlıca iki tip kas dokusu tanımlanmıştır. Çizgili kaslar enine çizgilenmeler gösteren hücrelerden oluşmaktadır. Ayrıca çizgili kaslar da kendi arasında iskelet kası ve kalp kası olmak üzere iki gruba ayrılır.

İskelet kası enine çizgili bir yapıya sahip olan, çok çekirdekli, istemli çalışan silindirik hücrelerden oluşur. Çizgili görüntülerinden dolayı bu kaslar çizgili kas olarak adlandırılırlar. Ancak kalp kası da çizgili kas olduğundan karışıklığı önlemek için iskelet sistemine bağlı olan bu kaslar iskelet kası olarak adlandırılır. İskelet kası tellerinin uzunluk ve kalınlıkları organizmada bulundukları yere ve hayvan türüne göre farklılıklar gösterir. Uzun oval şekilli olan çekirdekler hemen sarkolemmanın altına yerleşirler.

Fonksiyonları gereği farklılaşmış olan iskelet kası hücrelerinin sitoplazmalarında kasılabilir proteinler olan aktin ve miyozin miyofilamanları bulunmaktadır. Aktin miyofilamanları ince, miyozin miyofilamanları daha kalındır. Bu miyofilamanlar bir araya gelip özel bir şekilde dizilerek miyofibrilleri oluştururlar.

Miyofibriller üzerinde açıklı koyulu görülen band olarak adlandırılan bölgeler bulunmaktadır. Işık mikroskobu ile bakıldığında açık renkte görülen bölgelere izotrop band (I bandı), koyu renkte görülen bölgelere ise anizotrop band (A bandı) adı verilir.

Miyofibrilleri enine çizgilenme gösteren kalp kası telleri, ortada ve tek bir çekirdek içerir. Tek çekirdek içermesiyle düz kaslara benzeyen kalp kası hücreleri kendine has özelliklere de sahiptir. Kalp kası hücrelerinin birbirine uç uca eklendiği bölgeler ışık mikroskobunda belirgin bir çizgi şeklinde görülür. Merdiven basamakları şeklinde olan bu bağlantı bölgeleri interkalar disk olarak adlandırılır. İnterkalar disklerle uyarımlar bir hücreden diğerine aktarılır. Ayrıca kalp kası hücreleri kollateral bağlantı diye adlandırılan yan kollarla da birbirlerine bağlıdırlar. Bu şekilde kalp kası dokusu üç boyutlu bir yapıya kavuşur.

Düz kas dokusu mekik şekilli hücrelerden oluşur. Tek ve hücrenin ortasına yerleşmiş bir çekirdek bulunur. Çizgili bir yapıya sahip olmayan düz kaslar otonom sinir sistemi tarafından uyarılır. Düz kas hücrelerinin sarkoplazması içinde aktin ve miyozin miyofilamanları bulunur. Miyozin filamanları aktin filamanlarına göre sayıca azdır. Bu nedenle bir araya gelip miyofibrilleri oluşturamadıkları için çizgili görünmezler. Düz kaslarda sarkoplazmik retikulum iyi gelişmemiştir. Kasılma için gerekli olan kalsiyum, sarkolemmanın sitoplazmaya doğru yapmış olduğu çöküntüler olan kaveola adı verilen keseciklerde depolanır.

Uyarımların sinir hücresinden başka hücrelere iletildikleri noktalara sinaps adı verilir. Her sinaps bölgesinde uyarımları getiren aksonun uç kısmına presinaptik membran, uyarımı ilettiği hücrenin membranına ise postsinaptik membran adı verilir. Her iki membran arasında bir sinaps aralığı bulunur. Sinir hücresinden gelen uyarımın kas hücresinin sarkoplazması boyunca yayılması ile tüm kas uyarılmış olur ve kontraksiyon olayı başlatılır.