Otonom Sinir Sistemi İlaçları

Otonom sinir sistemi de kendi içerisinde sempatik ve parasempatik sistem olmak üzere ikiye ayrılır. Bu iki sistem birbirine zıt olacak şekilde çalışır, örneğin sempatik sistem aktive olduğunda solunum sayısı artarken parasempatik sistem aktivasyonunda solunum sayısı azalmaktadır.

Otonom sinir sisteminin anatomisini incelediğimizde bu sistemin iki sıra nörondan oluştuğu ve bu nöronların birincisinin merkezi sinir sisteminden köken aldığı, birinci sıra nöron ve ikinci sıra nöron arasında bir gangliyon olduğu görülmektedir. Gangliyonlarda birinci ve ikinci nöron arasında ve ikinci nöron ile hedef organ arasında iletimi sağlayan maddeler nörotransmitterlerdir. Hem parasempatik sistemde hem de sempatik sistemde gangliyonlarda nöronlar arasında iletimi sağlayan nörotransmitter asetilkolindir. Gangliyonlarda asetilkolinin bağlandığı reseptör nikotinik tiptedir. Parasempatik sistemde ikinci nöron ile hedef organ arasında iletimi sağlayan nörotransmitter gangliyonlarda olduğu gibi asetilkolindir fakat burada asetilkolinin bağlandığı reseptör gangliyonlardan farklı olarak muskarinik tiptedir. Sempatik sistemde ise ikinci nöron ile hedef organ arasında nörotransmitter olarak noradrenalin görev almaktadır ve noradrenalinin kullandığı reseptör ise alfa ( α) ve beta ( β) tipindeki adrenerjik reseptörlerdir. Parasempatik sistemde ikinci nöron ile hedef organ arasında nörotransmitter olarak asetilkolin kullanıldığı için bu sisteme kolinerjik sistem ismi de verilmektedir. Benzer şekilde sempatik sistemde de ikinci nörondan noradrenalin salındığı için sempatik sistem de noradrenerjik ya da adrenerjik sistem olarak isimlendirilebilir.

Parasempatik Sinir Sistemi Etkileri: Parasempatik sinir sistem vücutta sindirimin sürdürülmesi, boşaltım sisteminin çalışması gibi hayatın devam ettirebilmesi için gerekli olan işlevleri kontrol eder. Parasempatik sinir sistemi dinlenme durumunda baskındır. Parasempatik sistem ve sempatik sistem her ne kadar birbirine zıt çalışan iki sistem olsa da birbirleriyle sürekli bir etkileşim ve denge içerisindedir. Parasempatik sistem sempatik sistemin aksine farklı doku ve organları ayrı ayrı uyarabilir.

Sempatik Sinir Sisteminin Etkileri: Sempatik sinir sistemi; korku, açlık, soğuk gibi ani ve tehlikeli durumlara uyum sağlamaktan sorumlu olan sinir sistemidir. Bu sistemin oluşturduğu yanıtlara genel olarak savaş ya da kaç yanıtları denilebilir. Sempatik sistem vücutta bir bütün halinde çalışır. Sempatik sinir sistemi uyarıldığında vücutta eş zamanlı olarak kalp hızı artar, kan basıncı yükselir, enerji depolarından enerji açığa çıkar, kalp ile iskelet kaslarına giden kan akımı artar, cilt ve iç organların kan akımı azalır, göz bebeklerinde büyüme, bronşlarda genişleme ve gastrointestinal sistem hareketlerinde azalma görülür.

Parasempatomimetik ilaçlar: Kolinerjik ilaçlar olarak da bilinir. Muskarinik reseptörleri doğrudan ya da dolaylı olarak uyararak parasempatik sistemin ve asetilkolinin etkilerini taklit eder. Parasempatomimetik ilaçlar şu şekilde sınıflandırılır:

a) Kolin esterleri: Asetilkolin, Betanekol, Karbakol gibi

b) Alkaloidler: Pilokarpin, Arekolin gibi

c) Antikolinesterazlar:

• Geri dönüşümlü: Edrofonyum, Distigmin, Ambenonyum, Neostigmin, Fizostigmin, Takrin gibi
• Geri dönüşümsüz: Organofosfatlar

Parasempatolitik ilaçlar: Antimuskarinik ilaçlar olarak da bilinir. Tıpkı parasempamtomimetik ilaçlar gibi etkilerini muskarinik reseptörler üzerinden gösterir ve etkileri parasempatomimetik ilaçların etkilerinin tersi yönündedir. Bu grupta yer alan ilaçların tipik örneği atropindir. Bu grupta yer alan ilaçlar şu şekilde sınıflandırılır:

• Belladon alkaloidleri: Atropin, Skopolamin
• Sentetik belladon alkaloidleri: Tropikamid, Homatropin
• Dördüncül amin türevleri: İpratropium, Propantelin, Hiyosin -N- butilbromür, Glikopirolat
• Selektif etkililer: Pirenzepin
• Santral etkili antikolinerjikler: Biperiden, Benztropin, Triheksifenidil

Sempatomimetik İlaçlar: Adrenerjik ilaçlar olarak da bilinir. Doğrudan ya da dolaylı olarak sempatik sisteme ait alfa ve beta reseptörleri uyararak etki gösteren ilaçlara sempatomimetik ilaçlar denir. Sempatomimetik ilaçlar sınıflandırılırken alfa ve beta reseptörleri doğrudan uyaran ilaçlara doğrudan etkili, noradrenalin salıverilmesini artırmak suretiyle etki gösteren ilaçlara dolaylı olarak etkili ve hem reseptörleri uyarıp hem de noradrenalin salıverilmesini artıran ilaçlara da karma etkili ilaçlar denir. Sempatomimetik ilaç grupları şu şekildedir:

• Doğrudan etkili ilaçlar: Noradrenalin, Adrenalin, Dopamin, Dobutamin, İzopreterenol, Formoterol, Salmaterol, Albuterol, Terbutalin, Fenilefrin, Klonidin.
• Dolaylı olarak etkili ilaçlar: Amfetamin, Tiramin
• Karma etkili ilaçlar: Efedrin

Sempatolitik İlaçlar: Adrenerjik sinir uçlarında sempatik sistemin alfa ve beta reseptörlerinin uyarılmasını reseptör veya sinir hücresi düzeyinde bloke eden ilaçlara sempatolitik ilaçlar denir. Etki ettikleri reseptör veya etki yerlerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılır.

• Alfa adrenerjik reseptör blokörleri: Prazosin, Yohimbin, Fenoksibenzamin, Bromokriptin, Ergonovin, Ergotamin, Metizerjid gibi.
• Beta adrenerjik reseptör blokörleri: Atenolol, Metoprolol, Propranolol, Timolol gibi.
• Adrenerjik nöron blokörleri: Bretilyum, Guanetidin, Rezerpin gibi.