Farmakokinetik ve Farmakodinamik

Farmakolojinin ilgilendiği konulardan biri olan farmakokinetik, vücudun ilaca ne yaptığı ile ilgilenir. Farmakodinamik ise ilacın doku ve organlar üzerindeki etkilerini inceleyen farmakoloji alt dalıdır.

Farmakokinetik

Farmakokinetik dört alt başlıkta incelenir:

1-Absorbsiyon (Biyoyararlanım)

2-Dağılım

3-Metabolizma (Biyotransformasyon)

4-Ekskresyon (Atılım)

1-Absorbsiyon

İlaçların uygulandıkları yerden kan veya lenf dolaşımına geçişine absorbsiyon denir.

2-Dağılım

İlaçlar absorbe edildikten sonra plazmaya sonra da kapillerlerden damar dışına çıkarak interstisyel sıvıya ve hücre içi sıvısına dağılır.

3-Metabolizma(Biyotransformasyon)

İlaçların bazı enzimlerin etkisi ile vücutta kimyasal değişikliğe uğrayıp suda çözünürlüklerinin artırılarak vücuttan daha kolay atılmalarını sağlama işlemine biyotransformasyon denir.

4-Ekskresyon (Atılım)

Vücuda alınan ilaçlar değişime uğramadan veya metabolitleri şeklinde vücudu çeşitli yollarla terk eder. İlaç ve metabolitlerinin atılması bakımından en önemli organ böbreklerdir. Fakat ilaçlar karaciğerden safra içine, akciğerlerden ve süt içinde atılım şeklinde de vücuttan uzaklaştırılabilir.

Farmakodinamik

İlaçların vücuda nasıl etki yaptığını inceleyen bir farmakoloji alt dalı olan farmakodinamik; ilaçların etkilerini, etki şekillerini, ilaçlar arasındaki etkileşmeleri, ilaçların etkisini değiştiren faktörleri ve ilacın istenmeyen etkilerini inceler.

İlaçlar etkilerini başlıca beş şekilde meydana getirir:

1-Yerine koyma

2-Reseptörler üzerine etki

3-Bir enzim üzerine etki

4-Makromoleküllerin sentezi üzerine etki

5-Transit sistemleri üzerine etki

Doz-Konsantrasyon ilişkisi

İlaçların etki oluşturabilmeleri için etki yerlerinde belli minimum bir yoğunluğun üstünde bulunmalarına gerekir. İlacın dozu artırılırsa etkisi de doza bağlı olarak artar. Konsantrasyon belli bir değere ulaştığında etki maksimuma ulaşır, bu konsantrasyonun üstünde ilaç verildiğinde etki daha fazla artmaz. Konsantrasyon, minimum etkin konsantrasyonun altına düşerse de etki ortadan kalkar.

İlaçlar Arasında Etkileşme

Vücut içinde veya dışında bir ilacın etkisi diğeri tarafından değiştiriliyorsa bu iki ilaç arasında etkileşme bulunduğu söylenir. Bir ilaç birlikte verildiği ilacın etkisini artırabilir, azaltabilir ya da ters çevirebilir. İki şekilde olur:

1-Sinerjizma:

Bir ilacın diğer ilacın etkisini artırmasına sinerjizma denir.

2-Antagonizma:

İki ilaç bir arada verildiğinde birbirlerinin etkisini azaltmalarına veya yok etmelerine antagonizma denir.

İlaçlara Karşı Duyarlılık Değişiklikleri

Tolerans ve Taşiflaksi:

Bir ilacın belirli bir süre kullanıldıktan sonra etki gücünün giderek azalmasına tolerans, çabuk ortaya çıkan (dakikalar içinde) toleransa ise taşiflaksi denir.

Bağımlılık

Bazı ilaç yada maddelerin sürekli veya peryodik olarak alınmasıyla bireyde o maddeye karşı fiziksel yada psişik bir istek ve o ilacın yokluğunda kesilme belirtilerinin oluşmasına madde bağımlılığı denir.

İlaçların Etkisini Değiştiren Faktörler

1-Vücut ağırlığı

2-Yaş

3-Absorbsiyon azalması ve eliminasyon organlarının hastalıkları

4-Cinsiyet

5-Veriliş zamanı

6-Veriliş yolu

7-Genetik faktörler ve ırk

8-Çevresel faktörler

9-Önceden var olan hastalık veya özel durumlar

10-Tolerans, taşiflaksi

11-İlacın farmasotik şekli

12-Diğer ilaçların vücutta bulunması

13-Sosyal çevre ve ruhsal durum

14-İlacın plasebo etkisi

İlaçların Toksik Tesirleri

Hiçbir ilaç sadece istenilen etkiyi yapmaz. İlacın terapötik önemi olan esas tesirinin yanında istenmeyen tesirleri de görülebilir. İlaçların toksik tesirlerini beş ana başlıkta inceleyebiliriz:

1-Yalın toksik tesirler

2-Özel toksik tesirler

3-İlaç alerjisi

4-Dayanıksızlık reaksiyonları

5-İdiyosenkrazi ve genetik farklılığa bağlı reaksiyonlar