Asepsi ve Antisepsi

Mikroorganizma (mo)ların, vücutta enfeksiyona neden olabilecekleri herhangi bir bölgeye girmesini engellemek için fiziksel ve mekanik araçlarla gerçekleştirilen işlemlerin tümüne asepsi denir.

Asepsi ve Antisepsi ile İlgili Tanımlar

Enfeksiyonun önlenmesi için deri, mukoza ve yaralarda bulunan patojen mo’ların kimyasal maddelerle temizlenmesi işlemine antisepsi denir. Sterilizasyon; fiziksel ya da kimyasal yöntemler kullanılarak bir öge üzerindeki tüm mo’ların vejetatif ve spor formlarından arındırılarak yok edilmesi ve aseptik hale getirilmesidir. Dezenfeksiyon; klinik, hastane, hayvan barınakları, bazı cerrahi araç ve gereçler gibi cansız nesneler üzerindeki mo’ların fiziksel ve kimyasal ajanlarla öldürülmesidir.

Asepsi ve Sterilizasyon Yöntemler

Asepsi ve sterilizasyon sinonim tanımlamalardır. Sterilizasyon fiziksel ve kimyasal yöntemlerle yapılır.

Sterilizasyona Hazırlık

Asepsi; tıbbi asepsi ve cerrahi asepsi olmak üzere iki şekilde ele alınır. Cerrahi asepsinin temel ilkeleri, cerrahi ortam içinde ve çevresinde çalışan tüm personelce bilinmeli ve bu kurallara kesinlikle uyulmalıdır

Fiziksel Yöntemler ile Sterilizasyon

Sterilizasyon için en çok kullanılan fiziksel yöntem ısı uygulamalarıdır. Flambaj, kızıl dereceye kadar ısıtma, kuru ısı ve nemli ısı uygulamaları olmak üzere dört yöntemle yapılır. Kuru sıcak hava ile sterilizasyon etüvlerde gerçekleştirilir. Nemli ısı ile sterilizasyon buharla ve sıcak suyla yapılır. Buharla yapılan sterilizasyonda basınçlı ve basınçsız yöntemler kullanılmaktadır. Basınçlı su buharı ile sterilizasyon için otoklav, basınçsız buhar için Koch kazanı kullanılır. Sıcak su ile yapılan sterilizasyon, kaynatma ve tindalizasyon olmak üzere iki şekilde gerçekleştirilir. Isıya dayanıklı metal ve cam malzemelerin sterilizasyonu kaynatılarak yapılabilir. Tindalizasyon; Benmari denilen sterilizasyon aleti içerisinde yapılan, parçalı (fraksiyone) ısı uygulama işlemidir.

Bir sıvıda veya havada bulunan mo’ların veya partiküllerin gözenekli çeper veya zardan (filtre) geçirilerek ayrılması işlemine Filtrasyon (süzme) ile sterilizasyon denir. Sterilizasyon için iyonize edici ışınlar veya ultraviyole ışınları da kullanılır. Dikiş iplikleri, tamponlar, tek kullanımlık önlük ve operasyon önlükleri X, alfa, beta veya gama ışınları ile sterilize edilirler. Ultraviyole ışınları daha çok hava, su ve yüzey sterilizasyonunda ve alanların hacim dezenfeksiyonunda kullanılır.

Kimyasal Yöntemler ile Sterilizasyon

Kimyasal sterilizasyon gazlar, plazma ve sıvılar kullanılarak yapılır. Isıya dayanıksız kritik araçların gazlarla sterilizasyonu için genellikle etilen oksit (EtO)’ten yararlanılır. Isıya duyarlı maddelerin düşük sıcaklıkta sterilizasyonu için kullanılan bir diğer teknik te plazma sterilizasyonudur.

Sterilizasyon indikatörleri

Buhar, gaz ve plazma sterilizasyonunun başarısının saptanması için indikatör olarak strip veya şeritler kullanılır. Buhar sterilizasyonunda bantlar açık beyazdan siyaha, EtO sterilizasyonunda bantlar sarıdan kırmızıya, stripler ise sarıdan maviye döner. Plazma sterilizasyonunda bantlar ve stripler kırmızıdan sarıya döner.

Antisepsi ve Uygulama Yöntemleri

Sıvılarla kimyasal sterilizasyon soğuk sterilizasyon olarak da bilinir. Bu amaçla glutaraldehit, H2O2ve perasetik asit kullanılır.

Antiseptik ajanlar deri yüzeyindeki mo sayısını azaltmak için kullanılırlar. Bu bileşikler güvenlik ve etkinliklerine göre seçilirler.

Antisepsi amacıyla daha çok alkol, iyodoforlar, klorheksidin ve paraklorometaksilenol (PCMX) kullanılır.

Günlük yaşam için, sağlık personeli için ve ameliyathane ekibi için el antisepsisi çok büyük önem taşımaktadır. Sağlık personeli titizlikle gözle görünür kiri uzaklaştırmak için ellerini yıkamalı, hijyenik el yıkama önemini kavramalı, cerrahi el yıkama ile cerrahi girişimlerde deri tıraşı ve antisepsisinin tüm kurallarını bilmeli ve uygulamalıdır.

Dezenfeksiyon Yöntemleri ve Uygulamaları

Dezenfeksiyon, fiziksel veya kimyasal yöntemler kullanılarak iki şekilde gerçekleştirilir. Yüksek sıcaklığa dayanamayan süt ve diğer sıvılarda Pastörizasyon fiziksel yöntem olarak kullanılır. Kimyasal dezenfeksiyon amacıyla kullanılan dezenfektanlar etkinliklerine (kimyasal sterilizasyon, yüksek düzey dezenfeksiyon, orta düzey dezenfeksiyon ya da düşük düzey dezenfeksiyon) ya da içerdikleri aktif bileşenlerine göre (aldehitler, oksitleyiciler, halojenler, alkoller, nükleik asitlere etkili olan dezenfektanlar ile ağır metaller ve tuzları) sınıflandırılabilir.

Aldehitler için en iyi bilinen örnek glutaraldehit’tir. Sterilizasyona dayanamayan kritik tıbbi cihazlarda YDD amacıyla %2 -3.2’lik solüsyonda 20 - 25°C’lik oda sıcaklığında 10 dakika bekletilerek kullanılır. Oksitleyici kimyasallar hidrojen peroksit -oksijenli su, ozon, perasetik asit, potasyum permanganat, halojenlerden klor ve klor verici maddeler, iyot, kireç, sönmüş kireç ve kireç sütü olarak sıralanabilir. Halojenler, iyot ve klor bileşikleridir. Bir taşıyıcı ile bağlanarak elde edilen povidone iodine, iyodun en yaygın kullanılan dezenfektan formudur. Etanol ve isopropanol yaygın olarak kullanılan alkollerdir. Deri antisepsisi yanı sıra çalışma bankoları, biyogüvenlik kabinleri, termometreler ve küçük cerrahi aletlerin dezenfeksiyonunda %70’lik etanol kullanılabilir. Antisepsi için daha çok fenolün alkil türevleri (krezol, lizol, rezorsinol, bisfenol) ve klorlu türevleri (hekzaklorofen, klorheksidin) kullanılır. Nükleik asitlere etkili olan dezenfektanlara en iyi örnek Rivanoldür. Sudaki %1 -%0.1’lik solüsyonları bakterisit etkiye sahiptir, %0.1’lik solüsyonları her çeşit yarada kullanılabilir. Sublime’nin %0.1’lik sudaki eriyiği ellerin dezenfeksiyonu ve zemin, duvar, mobilya, irinle bulaşık ortamın dezenfeksiyonunda, gümüş nitratın %0.5’lik solüsyonları mukoza dezenfeksiyonunda ve tembel karakterli yaralarda, bakır sülfatın %2 -5-10’luk solüsyonları sığır, koyun ve keçi ayak hastalıklarında ayak banyosu amacıyla kullanılır.

Klinik ve hastanelerde bulunan alanlar temizlik ve dezenfeksiyon açısından uygulamaları yüksek riskli alanlar, orta riskli alanlar ve düşük riskli alanlar olmak üzere 3 gruba ayrılır. Yüksek riskli alanlar; ameliyathane, acil servis, yoğun bakım üniteleri, izolasyon odaları, otopsi salonu ve mikrobiyoloji, patoloji laboratuvarlarıdır. Orta riskli alanlar; diğer laboratuvarlar, hasta boksları ve mutfaktır. Düşük riskli alanlar; sağlık personeli odaları (banyo ve tuvaletler dahil), ofisler, kafeterya, koridorlar ve depolardır.