Boşaltım Sistemi ve İç Salgı Bezleri

Boşaltım Sistemi (Systema Urinaria)

İdrarı meydana getiren ve bu idrar ile birlikte artık ve zararlı maddelerin dışarıya atılmasını sağlayan sisteme boşaltım sistemi “Systema urinaria" adı verilir.

Bu sistemi meydana getiren organlarda idrar kandan süzülür ve idrar ile birlikte diğer artık ve zararlı maddeler dışarıya atılır. İdrarın yapılış ve dışarı atılım sırasına göre bu organlar, idrarı kandan süzen böbrekler (renes), idrarı böbrekten idrar kesesine götüren idrar kanalları (ureter), sidiği depolayan sidik kesesi (vesica urinariae) ve sidik kesesinden sidiği dışarı atan dış sidik yolundan (urethrae) oluşmaktadır.

Böbrek (Ren)

Böbrekler karın boşluğunun (cavum abdominus) üst bölümünde, bel omurlarının her bir tarafında ve son kaburgaya doğru uzanmış olarak bulunurlar. Domuz hariç diğer evcil memelilerde sağ böbrek (ren dexter), sol böbrekten (ren sinister) biraz önde yer alır.

Köpek, kedi, koyun ve keçi böbrekleri dolgun bir fasulyeye andırırken, sığır böbrekleri oval şekilli ve loplu bir görünüme sahiptir. Equidelerde (tektırnaklı hayvanlarda) sağ böbrek kupa kâğıdı veya kalp, sol böbrek ise fasulye şeklindedir.

İdrar Boruları (Ureterler)

Ureterler, idrarı böbreklerden vesica urinaria denilen sidik kesesine taşıyan boru şeklinde sağlı sollu iki organdır. Pelvis renalisin devamı olan ureter böbrekten sidik kesesine kadar uzandığı için biribirini takip eden iki kısımdan oluşur.

İdrar Kesesi, Mesane (Vesica Urinaria)

İdrarın depo edildiği ve genişleme kabiliyeti oldukça yüksek kas ve zardan oluşmuş torba şeklindeki bir organdır. Leğen boşluğunun tabanında, os pubis ve symphysis pelvinanın ön ucu üzerinde bulunur..

İdrar Kanalı (Urethrae)

İdrarın mesaneden alınıp vücut dışına atılmasını sağlayan, boşaltım sisteminin son kanalıdır. Urethra’nın mesane içine açılan deliğine ostium urethrae internum, dışarıya açılan yarık şeklinde olan deliğine ise ostium urethrae externum denir.

Erkek İdrar Kanalı (Urethra Masculina, Erkek Uretrası)

Urethra masculina, hem idrar hemde meninin dışarı atılmasını sağlayan tek ve uzun bir kanaldır. Mesane içindeki ostium urethrae internum denilen delikten başlar, kamışın (penis) serbest ucundaki yarık şeklinde olan deliği ostium urethrae externum ile sona erer.

Dişi İdrar Kanalı (Urethra Feminina, Dişi Uretrası)

Dişi hayvanlarda urethra, cervix vesicae denilen idrar kesesinin boyun kısmından başlar, pelvis’in tabanı boyunca orta eksen üzerinde geriye doğru uzanır. Vagina ile vestibulum vagina arasına açılır. Başladığı yerdeki deliğine ostium urethrae internum, açıldığı yerdeki deliğine ise ostium urethrae externum denir.

İç Salgı Bezleri (Glandulae Endocrinea)

İç salgı bezleri (endokrin bez) doku ve organların çalışmalarını düzenleyen ve hormon adı verilen kimyasal maddelerin üretildiği yapılardır. İç salgı bezlerinin salgı kanalları bulunmaz.

Hipofiz Bezi (Hypophysis, Glandula pituitaria)

Hipofiz bezi diğer endokrin bezlerin aktivitelerini doğrudan etkileyen bazı hormonları üretmesi sebebiyle bezlerin efendisi olarakta tanımlanır .

Hipofiz bezi, beynin tabanında bulunan sığır ve atta büyükçe bir fasulye, koyun ve domuzda bezelye, köpekte ise mercimek büyüklüğünde bir bezdir. Kafatası kemiğinin beyin için oluşturduğu boşluğun zeminine, kamamsı kemik (os sphenoidale) tarafından oluşturulan çukura (fossa hypophysialis) yerleşmiştir. Hipofiz ön lob ve arka lob olarak iki kısma ayrılır.

Hipofiz ön lobundan bilinen altı hormon salgılanır. Bunlar;

Büyüme hormonu (Somatotropik hormon)

Tiroid uyarıcı hormon (TSH)

Böbrek üstü bezlerini uyaran hormon (adreno -kortikotropik hormon ACTH)

Gonadotropik hormonlar olarak bilinen Lüteinize edici hormon (LH) ve follikül uyarıcı hormon (FSH)

Prolactin: Ergenlik dönemiyle birlikte meme bezlerinin gelişimini ve süt oluşumunu uyarır.

Hipofiz arka lobundan iki önemli hormon salgılanır.

Vazopressin (antidiüretik hormon, ADH)

Oksitosin (oxitocin) hormonu

Epifiz Bezi (Epiphysis, Glandula Pinealis): Sığırda buğday tanesi, koyun ve keçide bezelye büyüklüğünde, köpekte lanset şeklinde bir bez olmasına rağmen, insandaki yapısının çam kozalağına benzemesinden dolayı bu ismi almıştır.

Epifiz, beyinin hemen dorsal kısmında üçüncü beyin boşluğunun (ventriculus tersius) çatısının caudal bitiminde yer alır. Bezin endokrin hücreleri melatonin, serotonin ve diğer peptid hormonları üretir.

Tiroit Bezi (Glandula Thyroidea): Gırtlağın (Larinx) arkasında ya da bazen onunla örtüşecek tarzda trechea’nın önünde yer alır.

Tiroit bezi, tiroksin adı verilen hormonu salgılar. Bu bezin çalışması hipofiz ön lobunda bulunan tiroit uyarıcı hormon (tirotropin, TSH) ile denetlenir. Tiroit hormonu sentezi için iyot gereklidir.

Paratiroit Bezi (Glandula Parathyroidea): Bu salgı bezi ikisi dışta ikisi içte olmak üzere dört tanedir. Tiroit bezinin arka yüzünde yer alır. Bu bezin salgıladığı hormona parathormon (PTH) denir. Vücutta kalsiyum metabolizmasını düzenler. Kan plazmasında kalsiyumu belli bir seviyede tutar.

Böbrek Üstü Bezi (Adren, Glandula Suprarenalis): Böbreklerin üst kısmına yerleşmiş genellikle basık oval ya da üçgen biçiminde sarımtırak renkte bir bezdir. Birbirinden farklı iki kısımdan oluşur.

Kabuk (korteks) kısmı bezin büyük bir kısmını oluşturup hayati öneme sahiptir. Korteks kısmı steroid hormonları; medulla kısmı adrenalin, noradrenalin ve dopamin gibi hormonları salgılar.

Pankreas: Pankreas gri -pembe renkli, loblu bir bezdir. Mide, karaciğer ve onikiparmak bağırsağı arasında yer alır. Tükürük bezi yapısındadır. Hem iç salgı hem de dış salgı bezi olarak görev yapar.