Üstün Zekâlı ve Yetenekli Öğrencilerin Eğitiminde Farklılaştırma, Öge, Süreç ve Stratejileri

Okul öncesi dönem bireylerin beyin gelişiminin ve sinaptik bağların kurulum oranının en hızlı ve yüksek seviyede olduğu dönemdir. Her birey kalıtsal özellikleri ve içinde yer aldığı sosyal çevrenin etkileşime girmesi ile diğer insanlardan ayrışır. Üstün zekâlı ve yetenekli(ÖY) öğrenciler, toplum nazarında diğer öğrencilere göre daha şanslı gibi görünebilse de kendilerine uygun eğitim fırsatlarına sahip olamazlarsa diğer öğrencilerden daha şanssız duruma gelebilmektedirler.

Farklılaştırma Nedir?

Farklılaştırılmış öğretim bir strateji veya yöntem olmaktan ziyade, öğrenen, öğretim ve öğrenme konularında bütüncül bakış açısının sunulduğu bir yoldur. Amerikan Ulusal Üstün Yetenekli Çocuklar Derneği (NAGC) müfredat ve öğretimde yapılan farklılaştırma uygulamalarının öğrencilerin bireysel farklılıklarını dikkate alarak değerlendirilmesi, çocukların ihtiyaçları ve yetenekleriyle uyumlu şekilde düzenlenmesi halinde öğrenmeyi ve büyümeyi desteklediğini belirtmektedir.

Farklılaştırmayı etkileyen öğrenci özellikleri; Öğrencilerin Hazır bulunuşluk, ön bilgi, duyuşsal özellikleri ilgi, öğrenme hızı, bilişsel yetenekler, öğrenme stilleri, düşünme stilleri, zekâ tür (çoklu zekâ) ve düzeyleri, sosyo ekonomik özelliklerdir. Üstün zekâlı ve yetenekli(ÖY) öğrenciler, aynı yaştaki diğer çocuklardan daha hızlı ve farklı öğrenirler. Bu nedenleüstün zekâlı ve yetenekli öğrencilerin bulunduğu sınıflardaüstün zekâlı ve yetenekli öğrenci özelliklerine uygun farklılaştırma uygulamaları yapılmalıdır.

Farklılaştırmanın Kuramsal Temelleri

Farklılaştırma anlayışının temelinde tüm insanların birbirinden farklı olduğunu kabullenmek ve bu farklılıklara uygun bir eğitim verme anlayışı vardır. Bu nedenle kuramsal olarak farklılaştırılmış öğretimin temelinde, beyin temelli öğrenme, sosyal yapılandırmacılık, çoklu zekâ ve öğrenme stilleri gibi birçok yaklaşım bulunur.

Farklılaştırma Stratejileri

ÖY öğrenciler için farklılaştırma yapılırken kullanılan temel stratejiler hızlandırma ve zenginleştirmedir. Hızlandırma öğrencilerin zaten kazanmış olduğu kazanım ve konuların eksiltilmesidir. Zenginleştirme stratejilerinde ise öğretmenler içerik, süreç, ürün ve öğrenme ortamını, değerlendirme yöntemlerini ve duyguları öğrenci özelliklerine göre farklılaştırabilirler.

Farklılaştırılan Öğeler

1.İçeriği Farklılaştırma

İçerik, öğretmenlerin öğrencilere öğretmeyi amaçladığı bilgiler ve bunu öğretmek amacıyla kullandığı malzeme veya mekanizmalardır. Yani içerik öğretilen konulardır. Eğer öğrencilerin bazıları konuyu biliyor, bazıları bilmiyorsa bilenlerle ve bilmeyenlerle ayrı gruplar halinde grup eğitimi yapılabilir. Örneğin farklı seviyede okuma materyalleri (kolay, zor kitap), ya da farklı seviye etkinlikleri (öğrenme merkezleri, kavram haritaları, drama etkinlikleri, bilgisayara dayalı öğretim gibi) ile içerik farklılaştırılabilir.

2.Öğretim Sürecini Farklılaştırma

Süreç, öğrencilerin temel bilgi ve becerilerini anlamak için ana becerileri kullanmalarını sağlamak amacıyla tasarlanmış etkinlikler anlamına gelir. Süreç, öğretimin gerçekleştirilme şeklidir. Öğretmenlerin konuyu öğretirken izlediği yöntemler, kullandığı materyaller, araç -gereçler, ortam tasarımları, zamanlama, öğretmen davranışları ve benzerleri süreci oluşturmaktadır.

3.Ürünü Farklılaştırma

Öğrencilerin öğrendiklerini sergiledikleri ve öğretim esnasında öğrenirken kullandıkları araçların tümüne ürün denilebilir. Ürün farklılaştırması yapılırken homojen ya da heterojen gruplamalar, rubliklerden faydalanma, kademelendirilmiş ürünler hazırlama, teknolojik imkanlarla ürün hazırlama metotları kullanılabilir. İlgilere göre farklılaştırılmış ürün istenirken öğrencilerden bildiklerini veya yapabildiklerini farklı yollarla sergilemesi istenebilir.

4.Duyguları Farklılaştırma

Öğrencilerin duygusal gelişim süreçleri için öğretmenlerine ihtiyaçları vardır. Öğretmenler öğrencilerinin duygularını her zaman dikkate almalıdır

5.Öğrenme Ortamını Farklılaştırma

Öğrenme ortamı farklılaştırılırken zaman mekân ve materyal açısından farklılaştırma uygulamaları yapılabilir. Bu farklılaştırmalar yapılırken öğrenci görüşleri de dikkate alınmalıdır. Mekanda esneklik sınıfın her türlü çalışma için uygun hale getirilmesi iken, materyal açısından esneklikten kastedilen şey materyallerin her uygulamaya destek verecek şekilde düzenlenmesidir.

Üstün zekâlı ve yetenekli öğrenciler için farklılaştırma yapılırken dikkat edilmesi gereken hususlar

Soru sorma; Zihin zorlanmak ister. Öğrenciler özellikle de üstün zekâlı ve yetenekliöğrenciler zihinleri zorlandıkları zaman öğrenme sağlarlar. İyi bir soru yeni bir hareketin kaynağı olmalı, yeni ve farklı bir düşünceyi canlandırmalı veya ortaya koyduğu olasılıklarla öğreneni heyecanlandırmalıdır. Tek bir doğru cevabı değil birçok doğruyu sorgulayan cevabı olmalıdır. İyi bir soruda üst düzey düşünme becerileri de harekete geçirilmelidir. Sebep sonuç için neden? Soruları, problem çözme için nasıl? Soruları, karar verme için hangisi soruları sorulabilir.

Bloom’un bilişsel alan taksonomisi; Bilişsel becerilerdeki kademelerde gösterecekleri başarı öğrencilerin hangi düzeyde olduklarını tespit etme imkanı verir. Öğretmenler öğrencinin seviyesine uygun sorular sormalıdır. Temel kavram bilgi ve becerilere sahip olan üstün zekâlı ve yeteneklibireylere uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme aşamalarına geçebilirler.

Okul Öncesi Dönemde Farklılaştırma Nasıl Yapılır?

Okul Öncesi Eğitim Programında, “kazanım” ve “gösterge”ler temel alınmıştır. öğretmenler kendi grubunda yer alan çocuklar için programdan kazanım ve göstergeleri seçerken çocukların gelişim özelliklerini dikkate almalıdır.

ÖY öğrenciler için farklılaştırma yaparken öncelikle öğrencilerin seviye tespitleri yapılır. Bakanlığın sunduğu kazanımların Bloom taksonomisine göre hangi kademede olduğu tespit edilir. Daha sonra hali hazırdaki kazanıma zaten sahip olan öğrenciler tespit edilir ve bu kazanımlar o öğrenciler için eksiltilir. Bu eksiltilen kazanımlar yerine üstten kazanımlar eklenebilir ya da kazanımlar zenginleştirilir. Zenginleştirme yapılırken öğrenci özellikleri (Hazır bulunuşluk, ilgi, ön bilgiler, öğrenme hızı, bilişsel yetenekler, duyuşsal özellikler, zekâ türleri, öğrenme özellikleri gibi ), üst düzey düşünme becerilerinin eklenmesine (eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, problem çözme, karar verme gibi) özen gösterilmelidir.

Farklılaştırılmış Öğretim Stratejileri

Farklılaştırma yaparken kullanılabilecek öykü temelli öğrenme, grup araştırması, karmaşık öğretim, program sıkıştırma, istasyonlar, merkezler, kademelendirilmiş etkinlik gibi birçok teknik vardır. Bu teknikleri uygularkenüstün zekâlı ve yetenekli öğrencilerin bireysel özellikleri dikkate alınmalıdır.