Kapasite Planlaması
Kapasite Planlaması Tanımı ve Önemi
Kapasite, bir tesisin belirli bir dönemde üretebileceği maksimum çıktı miktarıdır.
Kapasite planlaması, bir işletmenin gelecekte yaşanabilecek genişleme ve büyüme planlarını da dikkate alarak talebi karşılamak üzere üretim hacminin belirlenmesi sürecidir.
Kapasite planlamasında verilen kararlar; maliyet, gelir, sermaye, kalite, müşteri talebinin karşılanma hızı, tedarik güvenliği ve esneklik gibi faktörleri etkiler.
Kapasite Ölçümü
Bir veya birkaç eşdeğer ürün üreten işletmelerde kapasiteyi belirli bir dönemde üretilen çıktı miktarı cinsinden ifade etmek mümkündür.
Birden çok ürünün üretildiği ve özellikle hizmet üreten işletmelerde ise girdi birimiyle ifade edilmektedir.
Kapasite Çeşitleri
Teorik kapasite,üretim araçlarının hiçbir duraksama olmaksızın çalışmasıyla ve üretim sürecinde yetenekli işgücü kullanılmasıyla ulaşılabilecek çıktı düzeyidir.
Pratik kapasite, teorik kapasiteden üretim sürecinde yaşanabilecek olağan aksamaların çıkarılmasıyla hesaplanan daha gerçekçi kapasitedir.
Fiili kapasite, işletmenin belirli bir dönemde gerçekleştirdiği üretim miktarının yeterli talep olması durumunda satılabilen kısmıdır.
Atıl kapasite, pratik kapasitenin kullanılmayan kısmıdır.
Kapasite kullanım oranı, gerçekleşen çıktının teorik kapasiteye bölünmesiyle elde edilir.
Çalışma derecesi veya kapasite kullanım verimi, gerçekleşen çıktının pratik kapasite oranlanmasıyla hesaplanır.
Optimal kapasite, minimum ortalama birim maliyetle işletmeye çalışma imkanı tanıyan yıllık üretim hacmidir.
Ölçek ekonomisi, bir tesisin üretime geçtikten sonra optimal kapasite düzeyine kadar üretim hacmini artırmasıdır.
Negatif ölçek ekonomisi ise, tesisin optimal kapasite düzeyinden sonra üretim hacmini artırmaya devam etmesiyle ortaya çıkan olumsuz durumlardır.
Kapasite Planlama Dönemleri
Kısa ve orta dönemli kapasite planlamasında ekipman ilavesi, personel alma, stok yapma gibi yollara başvurulur.
Uzun dönemli kapasite planlamasında ise yeni bir tesis ilavesi veya tesisleri genişletme gibi yollara başvurulur.
Kapasite Planlama Stratejileri
Kapasite ve talep dengesi sağlanırken kapasite ve talebe ilişkin farklı stratejiler kullanılır.
Kapasiteye ilişkin stratejiler; talebi doğru olarak tahmin etmek, teknolojik ilerlemeler ile satış hacmi arasında uyum sağlamak, optimal üretim hacmini bulmak ve değişime ayak uydurmak şeklinde özetlenebilir.
Talebe ilişkin stratejiler ise, kapasite önde, kapasite geride ve ortalama kapasitedir.
Kapasite Planlama Araçları
Kapasite kararlarının verilmesinde başabaş noktası analizi, finansal analiz, karar ağacı, doğrusal programlama, bekleme hattı analizi ve simülasyon gibi yöntemlere başvurulur.
Hizmet İşletmelerinde Kapasite Planlama
Hizmet işletmelerinde müşteriye yönelik planlama talep yönetimi, işgücüne yönelik planlama ise kapasite yönetimi adını alır.
Talep yönetiminde, talep ile kapasite uygun seviyede eşleştiği zaman müşteriler çoğunlukla rezervasyonlar, randevular ya da ilk gören ilk hizmet görür kuralına uygun olarak hizmet alabilir.
Doktor muayenehaneleri veya avukatlık hizmetlerinde oluşturulan randevu çizelgeleri bu duruma bir örnektir. Rezervasyon sistemleri ise; araç kiralama şirketleri, oteller ve restoranlarda müşteri bekleme sürelerini en aza indirgeyen bir yaklaşım olabilir.
Talep tahmininde yanılmalar veya ani talep dalgalanmaları neticesinde işletmeler kısmi işgücü çalıştırmak veya istihdamı azaltmak, fazla mesai uygulamak, makine sayısını artırmak vb. yolları tercih edebilir.