Uçuş Kumanda Yüzeyleri ve Uçak Eksen Hareketleri
Uçuş Eksenleri ve Uçuşa Etkiyen Kuvvetler
Her hava aracı uçuş sırasında, birbirine karşıt dört kuvvetin etkisi altındadır. Bunlar; itiş kuvveti, sürükleme kuvveti, ağırlık, taşıma kuvveti olarak adlandırılırlar.
İtiş kuvveti, hava aracının gücü üreten herhangi bir sistemi tarafından, genellikle motorlar ile sağlanır. Hava aracının hareket ettiği yönü belirler.
Ağırlık, uçağa dünyanın merkezine doğru olacak şekilde kuvvet uygulayan, yerçekimi kuvvetidir. Ağırlık merkezi, uçağın ağırlığının etki ettiği nokta olarak kabul edilir.
Taşıma kuvveti, kanadın üzerinden ve altından akan havanın hızının farklılığı kullanılarak oluşturulan basınç farkı ile elde edilen ve hava aracına yerçekiminin tersi yönde etki eden kuvvettir.
Sürükleme kuvveti, uçağın hareket yönünün tersi yönde etki eden kuvvettir.
Uçaklar, uçağın ağırlık merkezinde kesişen ve birbirine dik olan 3 eksen üzerinde hareket etmektedir.
Boylamsal eksen, uçağın burnundan kuyruğuna kadar olan eksendir. Uçak bu eksen üzerinde yatış (roll) hareketini yapar. Spoiler ve aileron ile bu hareket sağlanır.
Dikey eksen, uçağın gövde üst kısmından, gövde alt kısmına uzanan eksendir. Uçak, bu eksen üzerinde dönme (yaw) hareketini yapar. Uçağın bu eksen üzerinde yaptığı hareketler rudder ( istikamet dümeni) ile kontrol edilir.
Yatay eksen, uçağın bir kanat ucundan diğer kanat ucuna uzanan eksendir. Uçak bu eksen üzerinde yunuslama ( pitch) hareketini yapar. Uçağın bu eksen üzerinde yaptığı hareketler elevator (irtifa dümeni) ile sağlanır.
Bu hareketleri yaparken de uçak üzerinde bulunan sistemleri kullanır.
Uçuş Kumanda Yüzeyleri
Uçuş kumanda yüzeyleri, pilotların hava aracını yönlendirmelerini sağlayan sistemlerin genel adıdır. Uçuş kumanda yüzeyleri kumanda yüzeyinin büyüklüğüne, kullanım amacına ya da ekonomik durumuna göre;
- Mekanik / Manuel
- Hidrolik
- Pnömatik
- Elektrikli sisteme sahip olabilirler.
Kuyruk Takımı (Empennage)
Uçağın arka kısmına kuyruk ya da kuyruk takımı denir. Bünyesinde iki adet elemanı bulundurur;
Yatay stabilizatör
Uçağın yunuslama hareketini dengelemek için kullanılır.
Dikey stabilizatör
Uçağın sapma hareketini dengelemek için kullanılır.
Uçuş kontrol yüzeyleri kullanım alanlarına göre ikiye ayrılırlar.
Birincil Kontrol Yüzeyleri
Hava araçlarının eksen hareketleri yapmasını sağlayan ana kontrol yüzeyleridir. Birincil kontrol yüzeyleri;
- Kanatçık (Aileron)
- İrtifa dümeni (Elevator)
- İstikamet dümeni (Rudder)
- Spoiler
- Ortak kullanılanlar
- Taileron
- Elevon
- Ruddervator isimli kontrol yüzeylerinden oluşur.
Kanatçık
Kanatçıkların görevi, uçağa uzunlamasına ekseni üzerinde yatış hareketi yaptırmaktır
İrtifa dümeni
İrtifa dümeni, uçağın yatay eksen üzerinde yunuslama hareketi yapmasını sağlar.
İstikamet dümeni
İstikamet dümeni, uçağın dikey ekseni üzerinde sapma hareketini yapmasını sağlar. Dikey stabilizatörün firar kenarına yerleştirilir. İstikamet dümeni
Spoiler
Spoiler genellikle uçaklarda taşıma kuvvetini düşürmek için kullanılır.
Ortak kullanılanlar
Taileron, irtifa dümeni ile kanatçıkların görevini tek başına yerine getirdiği sistemlerdir.
Elevon, irtifa dümeni ile kanatçıkların görevini yerine getiren sistemlerdir.
Ruddervator, irtifa dümeni ve istikamet dümeni yerine V şeklinde kuyruk kullanılan sistemlerdir.
İkincil Kontrol Yüzeyleri
- Hava freni
- Slat / Slot
- Flap
Hava freni
Sürat ve ya dalış freni olarak da adlandırılırlar. Genellikle yaklaşma sırasında sürüklemeyi artırıp hız kesmek ve yaklaşma açısını artırıp pilota iyi bir görüş sağlamak amacıyla kullanılırlar.
Slat / Slot
Slatlar, aktif hâle getirildiklerinde hava araçlarına daha yüksek bir hücum açısı ile uçma imkânı veren yardımcı kontrol yüzeyleridir.
Flap
Flaplar genellikle kanadın firar kenarında bulunurlar. Düşük hızlarda yüksek taşıma kuvveti oluşturmak için kullanılan yüksek taşıma tertibatları olarak geçerler.
Düz flap
Flapın kanadın firar kenarına tutturulduğu hâlidir.
Ayrık flap
Kanadın firar kenarının üst kısmının sabit kalıp alt kısmının menteşeler yardımı ile aşağı doğru eğildiği flap sistemidir.
Oluklu flap
Sabit flapla benzer prensipte çalışır.
Fowlerflap
Ayrık flapın aşağı doğru ayrılan hâlidir.
Kruegerflap
Diğer flapların aksine hücum kenarında bulunan bu flap, kapandığında tamamen içe çekildiği için hücum kenarı görevi görür.