Çocuk ve Felsefe Eğitimi

Felsefe, en temelde bir anlama ve anlamlandırma uğraşı olarak hem kendimizi hem de yaşadıklarımızı anlamlı kılar. Felsefe toplumlarda genellikle farklı, anlaşılması zor olarak görülür. Ancak felsefe, bilgiye düşmek, iyi ile kötü arasında ayrım yapmak ve var olandan şüphe etmek açısından hayatımızın merkezindedir. Felsefenin özünde merak duygusu ve bu merakla birlikte insanın yaşadığı dünyayı anlama isteği vardır. Dünyayı keşfetme, anlama isteği, soru sorma, merak etme filozofların temel özelliğidir. Çocuklar da, tıpkı filozoflar gibi yaşadıkları dünyayı merak etmekte, çevrelerini keşfetmekte ve çeşitli sorular sorarak dünyayı anlamaya çalışmaktadırlar.

Çocuklar için felsefenin temeli Amerikalı filozof Matthew Lipman tarafından atılmıştır. Lipman’ın çocuklarla felsefe yapmak üzere hazırladığı programlara baktığımızda pek çok felsefi düşünceden yararlandığı görülür. Bunların başında Sokrates’in ilk diyalogları, ama öncelikli sıranın eğitim felsefesinin mimarı Dewey’e ait olduğunu söylemek gerekir. Lipman'ın ardından Greth B. Matthews gelmektedir. Ülkemizde çocuklar için felsefenin ilk mimarı Türkiye Felsefe Kurumu Başkanı İonna Kuçuradi'nin yüreklendirmesi ve desteklemesiyle çalışmalara başlayan Nuran Direk'tir. Halen Çocuklar İçin Felsefe Biriminin başkanlığını yürütmektedir.

Çocuklar için felsefe, en temel tanımıyla felsefi diyalog yoluyla çocuklarda eleştirel düşünmeyi geliştirilmek olarak ifade edilebilir. Bu pedagojik yöntem, öğrencilerin eleştirel düşünme becerisinin iş birlikçi, özenli, yaratıcı ve eleştirel bir ortamda gelişebileceğini savunmaktadır. Bu alandaki çalışmaların öncüsü Matthew Lipman, yöntemi P4C ( Philosophy for Children) olarak tanımlamaktadır. Bu kısaltmanın açılımı, eleştirel (critical), yaratıcı (creative), özenli (caring) ve işbirlikçi (collaborator) düşünmedir. Bu kısaltma Türkçede ÇİF (Çocuklar için felsefe) olarak kullanılmaktadır.

ÇİF yöntemini uygulayan öğretmene genel olarak kolaylaştırıcı denmektedir. ÇİF yöntemi, belirli bir öğretiyi öğretmek değil, çocukların eleştirel düşünme becerilerinin geliştirmek olmalıdır. Asıl amaç, çocuğa kendi cevaplarını bulmasına yardımcı olmak, bilgiye kendi çabasıyla ulaşmasını sağlamaktır. Öğretmenin görevi, bilginin aktarıcısı olmak değil, doğru zamanda, doğru soruları sormak ve çocukların fikirlerini açıklamaları konusunda teşvik edici olmaktır.

Çocuklarla birlikte yürütülen felsefe uygulamalarında bazı temel özellikler bulunmaktadır. Bu uygulamalarda tüm sınıfın tartışmaya dâhil olması amaçlanır. Çocuklarla çalışmaya başlamadan önce, özellikle ilk çalışmaysa süreç hakkında bilgilendirme yapmak doğru olacaktır. Ayrıca felsefi tartışmalar için ideal grup sayısının sağlanması da önemlidir. Özellikle küçük yaş gruplarında, çocukların kendini rahat ifade bilmesini adına çalışamaya ısınma oyunlarıyla başlanmasında yarar vardır.

Ülkemizde son yıllarla artan bir ilgiyle çocuklar için felsefe yöntemine yönelik teorik ve çocuk edebiyatı türünde kitaplar kaleme alınmıştır. Bunların en başında Nuran Direk’in Filozof Çocuk, Küçük Prens Üzerine Düşünmek kitapları vardır. Ardından Özge Özdemir’in teorik ve daha çok uygulamaların olduğu Felsefe Sınıfı isimli kitapları vardır.