Hilmi Ziya Ülken

Giriş

Ülken, Türk sosyoloji tarihinin en çalışkan ve üretken sosyoloğudur. Sosyolojinin yanı sıra felsefe, psikoloji, sanat tarihi, resim ve roman bilim ve sanat alanlarıyla ilgilenmiştir.

Yaşamı

Ülken, sosyoloji, felsefe, psikoloji ve sanat tarihi alanlarında çalışmalar yapmış bir sosyologtur. 1901 yılında İstanbul’da doğmuş, Mülkiye Mektebi ve İstanbul Üniversitesi Felsefe Bölümü’nde okumuş, çeşitli liselerde hocalık ve üniversitede öğretim üyeliği yapmış, 1974 yılında ölmüştür.

Sosyoloji Yaklaşımları

Sosyolojiye Z. Gökalp – E. Durkheim etkisiyle başlayan Ülken, ilerleyen yıllarda Le Play’ın kullandığı teknikleri önemsemiş ve sosyolojide Sosyolojizm ekolü ve Science Science ekolünü sentezlemeye çalışmıştır.

Ülken, Türk düşüncesine büyük katkıları olmuş, hümanizma ve Batıcılığı öne çıkaran, sert ideolojilere taviz vermeyen, geniş açılımlara sahip "İnsani Vatanperverlik" anlayışı ile aydın çevrelerin dikkatini çekmiştir.

Ülken, birbirine karşıt olan farklı eğilimleri, yaklaşımları, ekolleri, teorileri farklı dönemlerde benimseyip savunmuş, çabuk ve fazla görüş değiştirmiştir. Çok yönlü, sentezci, bütüncü, zengin bir sosyoloji kavrayışına sahiptir.

Ülken, sosyoloji çalışmalarını felsefi ve tarihsel bir derinliğe dayandırmıştır. Bilimsel verileri mutlaklaştıran, bilimi dogma olarak ele alan anlayışa her zaman karşı çıkmıştır.

Milliyetçilik, Millet ve Türk Düşünce Tarihinin Temel Özellikleri

Milliyetçilik ve millet

Ülken, reel bir tarih ve coğrafya ile sınırlı bir milliyetçilik tanımı yanında, evrensel ve tüm insanlığı kuşatıcı bir milliyetçilik anlayışına sahiptir.

MÜlken, milleti; vatan üzerinde aynı dile ve duyguyla bir kültür birliği kuran devletle bütünleşen bilinçli bir halk kitlesi olarak tanımlamıştır.

Türk düşün tarihinin temel kaynakları

Eski Türklerden günümüze kadar Türk düşün tarihi üzerine eserler veren Ülken, Türk tarihini İslam öncesi, İslami dönem ve Batılılaşma dönemi şeklinde üçe ayırmıştır.

Ülken, Anadolu'ya gelen Türklerin kentlerde devletin etkisiyle Sünnileştiği, kırsal alanlarda yaşayanların önemli bir bölümünün ise mistizme dayalı bir Anadolu Aleviliği oluşturdukları görüşündedir.

Kültür -Uygarlık Ayrımına Reddiye ve Batı Uygarlığı

Aşk Ahlakı ve İnsani Vatanperverlik çalışmalarıyla Ülken, modern topluma yeni bir ahlak ve insan sevgisi anlayışı önermiştir.

Ülken, kültür -uygarlık ayrımına karşı çıkmış, kültür ile uygarlığın bir bütün olduğu görüşünü ve Batı uygarlığının benimsenmesi yönündeki düşünceleri savunmuştur. Batı uygarlığı demokrasi, bilim ve rasyonalitenin ürünüdür. Mükemmel, ideal ve evrensel bir uygarlıktır.

Ülken, Cumhuriyet'in kuruluşu ile birlikte gerçekleştirilen Türk Devrimini; Doğu uygarlığından Batı uygarlığına, kapalı toplum yapısından açık toplum yapısına, dinsel ağırlıklı yaşam biçiminden modern ve laik yaşam biçimine ve bağımsız bir millet aşamasına geçiş olarak tanımlamıştır.

Kent Sosyolojisi

Kent sosyolojisi konusunda Türkiye'de ilk ayrıntılı sosyoloji çalışmaları yapan Ülken, kentleri ortaya çıkaran tarihsel, siyasal, ekonomik ve coğrafi koşullar üzerinde durmuş, kentlerde yaşayan insanların sınıf farklılıklarına değinmiştir.

Din Sosyolojisi

Din, insana vicdan hesaplaşmasını öğreten, onun bir takım sorularını inanç bazında cevaplayan, ruhundaki boşluğu dolduran bir sistemdir. İlkel insandan modern insana doğru olan evrimleşme dinlerde de somuttan soyuta doğru gerçekleşmiş, eski dinlerin bazı ögeleri kendilerine tek Tanrılı dinlerin içerisinde de yer bulmuştur.

Dil Sosyolojisi

Dil; toplamsal ve kültürel yapıdan, bu yapının değişmesinden, başka toplumlarla gerçekleşen her türlü ilişkiden, inançlardan, eğitimden, yaşam biçiminden, sınıfsal farklılıklardan etkilenir ve değişir.

Ekonomi Sosyolojisi

Ülken, zaman zaman liberal ekonomiyi, zaman zaman da devletçi ekonomiyi destekleyen görüşler öne sürmüştür.

Ülken, büyük endüstriyi kuramamış ve kapitalist toplumların ekonomik nüfuzları nedeniyle bunu hiçbir zaman kendi kendine kuramayacak toplumların, devletçi ekonomi politikası izlemesini önermiştir.

Ülken, kültür -uygarlık ayrımına karşı çıkmış, kültür ile uygarlığın bir bütün olduğu görüşünü ve Batı uygarlığının benimsenmesi yönündeki düşünceleri savunmuştur. Batı uygarlığı demokrasi, bilim ve rasyonalitenin ürünüdür. Mükemmel, ideal ve evrensel bir uygarlıktır.

Ülken, Cumhuriyet'in kuruluşu ile birlikte gerçekleştirilen Türk Devrimini; Doğu uygarlığından Batı uygarlığına, kapalı toplum yapısından açık toplum yapısına, dinsel ağırlıklı yaşam biçiminden modern ve laik yaşam biçimine ve bağımsız bir millet aşamasına geçiş olarak tanımlamıştır.