Türk İslam Edebiyatında Türler

Türk İslam edebiyatında türler, eserlerin manzum ve mensur olmasına bakılmaksızın içeriklerine göre adlandırılır.

Dinî türler dışında Türk İslam edebiyatında bir de farklı konularda kaleme alınmış türler karşımıza çıkar. Bunları, her birisi ayrı ayrı konularda kaleme alındıklarından müşterek bir grupta toplayamayız. Bu türler gruplandırılmak istendiğinde neredeyse eser ismi kadar grup ismi yazmak gerekmektedir. Bu yüzden biz tüm bunları Muhtelif Konular başlığı altında alfabetik olarak toplamayı uygun gördük.

Bahâriyye : Özellikle nesip bölümlerinde bahar tasvirine yer veren kasidelere verilen bir isim olsa da baharı tasvir eden tüm şiirler için kullanılabilecek bir adlandırmadır.

Bâh-nâme : İçerisinde cinsel içerikli bilgi ve figürlerin bulunduğu eserlere denmiştir.

Gazavât -nâme : Gaza, kutsal amaçlar doğrultusunda din düşmanlarıyla yapılan savaşlara denir ki, Türk edebiyatında bu savaşların konu edildiği eserlere; eğer tek bir savaş söz konusu ise, gazaname; birden çok savaş anlatılıyorsa gazavatname adı verilmiştir.

Fetih -nâme: Fetih -nâmeler, yapılan gazalar neticesinde ele geçirilen yerleri, diğer ülkelerin ve hanlıkların hükümdarlarına ilan eden mektuplardır. Edebiyatımızda ayrıca, nesip bölümünde, bir yerin fethedilmesini tasvir eden kasideler de kaleme alınmıştır ki, bunlara da fethiye denmiştir.

Kıyâfet -nâme: Kıyafet, “şekil, heyet, suret” anlamlarına gelir, kıyafetname ise bir edebî tür olarak; insanların dış görünüşlerine bakarak karakterleri ve huyları ile ilgili yorumlar, tespitler yapan eserlere denir.

Mersiye : Mersiye sözlüklerde “sagu, ağıt” anlamlarına gelen mersiye; bir edebiyat terimi olarak, ölmüş kişilerin arkasından onların güzel hasletlerini saymak ve ölümden duyulan üzüntüyü dile getirmek maksadıyla kaleme alınan manzumelere denir.

Sâkî-nâme : İçki ve eğlence meclislerini tasvir eden eserlere verilen genel isimdir. Arap edebiyatındaki hamriye isimli tür, gerek Fars gerekse Türk edebiyatındaki sakinamelerin kaynağını teşkil eder.

Sefâret -nâme : Sefir, elçi; sefaret de elçilik demektir. Sefaretname ise, herhangi yabancı bir ülkeye sefir olarak gönderilen kişilerin bu ülkedeki siyasi, sosyal, ekonomik vs. gözlemlerini, siyasi tecrübelerini aktardıkları eserlere denir.

Selim -nâme : Yavuz Sultan Selim’in saltanatını, genellikle şehzadeliğinden vefatına kadar konu edinen, onun devrindeki belirli olayları tasvir eden manzum veya mensur eserlere verilen isimdir.

Seyahat -nâme : Gezilip görülen yerlerin anlatıldığı eserlere verilen isimdir.

Siyaset -nâme: Devlet yönetimi hakkında yöneticilere bilgi vermek maksadıyla kaleme alınmış, didaktik karakterli manzum veya mensur eserlere verilen isimdir.

Sur-nâme: Şehzadelerin düğün törenleri ile hanım sultanların doğum ve evlilik törenlerini konu alan manzum veya mensur eserlere denir.

Süleyman -nâme: Kanuni Sultan Süleyman’ın saltanat yıllarını konu alan, onun dönemindeki belirli olayları anlatan manzum veya mensur eserlere verilen isimdir.

Şehr -engîz : Bir şehrin güzel ve güzelliklerini anlatan eserlere verilen genel isimdir. Şitâiyye : Giriş kısmında kış tasvirlerine yer veren kasidelere denmiştir. Bu türden kasideler bazen de Farsça, kar anlamına gelen “berf” kelimesine nispetle berfiye olarak anılır.

Tezkire : Biyografik nitelikli eserlere verilen isimdir. Ermiş kişileri anlatanlara tezkiretü’l - evliya , hattatları konu edinenlere tezkiretü’l -hattatin ve şairlerden bahsedenlere tezkiretü’ş -şu’ara denmiştir.

Zafer -nâme : Kazanılan savaşlar neticesinde kaleme alınan manzum veya mensur eserlere verilen genel isimdir.