Yazılı Anlatım Türleri

Öğretici Yazılar

Yazılı anlatım türleri içerisinde öğretici yazılar, önemli yer tutmaktadır. Öğretici yazılar bilgi aktarma işlevi gören ve okuyan kişilerde bir düşünce oluşturmaya çalışılan yazı türlerini ihtiva etmektedir. Makale, deneme, fıkra, eleştiri, röportaj, anı/hatıra ve gezi yazısı öğretici yazı türünün en önemlileridir.

Makale

Herhangi bir konu hakkında bilgi vermek, bir olayı değerlendirmek, bir araştırmanın sonuçlarını açıklamak üzere, çeşitli kanıtlardan faydalanarak inandırıcı bir üslupla kaleme alınan gazete veya dergi yazılarına makale adı verilmektedir. Makale türü en kısa tanımıyla fikir yazısıdır; bu sebeple ağır başlı, ciddi bir tavrı vardır. Makalede yazarın inandırıcı bir üslubu, savunduğu bir fikri bulunur. Yazının ana fikrini geliştirmek ve ispatlamak için çeşitli örnekler verilir. Türk edebiyatında makale türünün ilk örnekleri, Tanzimat Dönemi'nde verilmeye başlanmıştır. Makalelerin gazete/dergi makalesi ve bilimsel araştırma makalesi şeklinde adlandırılan iki türü bulunmaktadır.

Deneme

Deneme, günlük hayattan alınan herhangi bir konunun üzerinde bir ispat amacı güdülmeden kaleme alınarak, yazılması esasına dayanmaktadır. Deneme her ne kadar öğretici türler içerisinde yer alan bir fikir yazısı olsa da gerek konu ve gerekse üslup bakımından makaleye göre farklılıklar arz etmektedir. Deneme türünün makaleden en temel farkı, deneme yazarının öğretici bir tavır takınmaması ve düşüncelerini ispatlama gayesi gütmemesidir. Yazar, duygu ve düşüncelerini sert bir üslupla değil, aksine yumuşak bir dille sohbet havası içinde aktarır.

Fıkra

Günlük hayatta yaygın olarak güldürme amacı güden anlatım türü olan fıkra ile karıştırılan fıkra türü de öğretici yazılar arasında yer almaktadır. Düşünce yazısı olan fıkra türü bir konunun, durumun ya da olayın farklı yönlerini konu edinen fikir yazılarına karşılık kullanılmaktadır. Fıkralarda çoğunlukla toplumun aksayan yönleri eleştirel bir üslupla ele alınır. Fıkralar samimi bir üslupla ve sohbet havasında yazılır. Bu yönüyle deneme yazılarına benzeyen fıkralar, düşüncelerin ispatlanması gayesini içerdiğinden deneme türünden ayrılır.

Eleştiri

Eleştiri bir düşüncenin ya da bir eserin olumlu ve olumsuz yönlerinin bir bütün olarak ele alınıp yazıya döküldüğü düşünce yazısıdır. Eleştiri kavramının karşılığı tenkit olarak ifade edilmektedir. Tenkit kelimesi ise bir şeye değer biçmek anlamına gelmektedir. Eleştiri yazılarında bulunması gereken en önemli özellik, yazarın objektif (nesnel) davranmasıdır.

Röportaj

Fransızca bir kelime olan röportaj, herhangi bir konu hakkında o konu ile ilgili kişilerle görüşüp bilgi toplamak ve daha sonra toplanan bilgileri belirli bir düzen dâhilinde yazıya geçirmek anlamına gelmektedir. Röportaj yapacak kişinin röportajdan önce, röportaj sırasında ve röportaj sırasında dikkat etmesi gereken birtakım kurallar bulunmaktadır.

Anı/Hatıra

Anı/hatıra, bir kişinin başından geçen olayları, yaşadıklarını, şahit olduklarını veya tecrübelerini edebî bir endişe ve üslupla kaleme aldığı yazı türüdür. Bir insanın anı yazmasındaki en önemli sebep, başından geçenlerin duygu ve düşünce dünyasında iz bırakması ve bu olayları başkalarıyla paylaşmak istemesidir.

Gezi Yazısı

Gezilen görülen yerlerin çeşitli yönleri ile ele alındığı yazı türü gezi/seyahat yazısı olarak adlandırılmaktadır. Gezi yazıları farklı zamanlarda farklı coğrafyalarda yaşanan hayatları anlatması bakımından önemli bir türdür. Gezi yazıları çoğunlukla anı türü ile karıştırılmaktadır. Ancak gezi yazısının anı türünden en belirgin farkı, bir gezi/seyahat anında yazılmış olmasıdır.