Yazı Anlatım

İnsanoğlunun kullandığı en etkili iletişim kanalı dildir. Alıcı ve vericilerin bu kanalı etkili bir şekilde kullanabilmesi için öncelikli olarak anlama ve anlatım becerilerini geliştirmeleri gerekir.

Buradan hareketle dilin anlama ve anlatma süreçlerini kapsayan bir etkinlik olduğunu söyleyebiliriz. Anlama süreci “dinleme” ve “okuma” etkinliklerini, anlatma süreci ise “konuşma” ve “yazma” etkinliklerini içermektedir. Bu dört etkinlik dört temel dil becerisi olarak adlandırılmaktadır.

Yazılı Anlatımın Özellikleri

Genel tanımıyla kompozisyon, parçalardan anlamlı ve güzel bütüne ulaşmaktır. Estetik kaygı ile meydana getirilen her ürün, çeşitli parçalardan oluşur. Kompozisyonu kuran kişi, bütün parçaların birbiriyle uyumlu olmasını sağlamalıdır. Güzel sanatların hemen her alanında kompozisyon kavramı karşımıza çıkmaktadır. Müzik, resim, edebiyat ve mimari gibi sanat dallarının herhangi biri ile uğraşan sanatçılar, kullandıkları parçalar hâlindeki malzemeyi en güzel bütüne ulaştırmayı amaç edinmişlerdir.

Yazma Süreci

Ön Hazırlık

Her işte olduğu gibi yazma eyleminde de bir ön hazırlık şarttır. Bir konu üzerinde fikir beyan etmek, açıklama yapmak veya tespitte bulunmak için öncelikli olarak o konu ile ilgili hazırlığın tam olması gereklidir. Yazma süreçlerinden ön hazırlık aşamasını tamamlamak için öncelikle şunları yapmalıyız:

Gözlem: İnsanoğlu doğduğu andan itibaren, çevresini tanımak ve anlamlandırmak için duyu organları ile donatılmıştır. Duyu organları dış dünyadan aldıkları verileri işlenmek üzere beyne gönderirler. Bu veriler, algılayan kişinin birikimleri doğrultusunda bilgiye dönüşürse gözlem olarak adlandırılır. İyi yazı yazmak için bütün duyularla alınan verileri işleyebilmemiz, yani gözlem yapabilmemiz gereklidir.

Okumak: Güzel yazı yazmak için önce çok okumak ve bu yolla birikim kazanmak gerekir. Günlük hayatta hemen hepimiz “Çok gezen mi bilir, çok okuyan mı?” sorusuyla karşılaşmışızdır. Aslına bakılırsa bu soruda tartışılanlardan ilki gözlem birikimi, ikincisi ise bilgi birikimidir. Eğer bir kişi, hem gezer hem de okursa ancak o zaman gerçekten bilgi bakımından zengin olur.

Düşünmek: Gözlem ve okuma yoluyla elde edilen birikimlerin, zihinsel bir süreçten geçerek değerlendirilmesine düşünme diyoruz. İyi konuşup iyi yazmak için mutlaka düşünmek gerekir. Düşünen insan mutlaka üretir.

Duygu Planı

Ele alınan konunun duygu yönü ağırlıktaysa ve okuyucunun duygularına hitap etmek amaçlanmışsa duygu planının yapılması gereklidir. Duygu planı yapıldığında seçilen örnekler de buna göre olacaktır. Sanat değeri olan yazılar, mektup, deneme, günlük, anı, gezi, gibi yazı türlerinde çoğunlukla duygu planı kullanılır.

Olay Planı

Olay planı daha çok harekete dayanan metinler oluşturmak için kullanılır. Tiyatro eserleri, birçok hikâye ve haber metinleri olay planı ile yazılan metinlerdir. Düşünce ve duygu planlarında giriş, gelişme ve sonuç şeklinde yapılan plan, olay planlarında serim, düğüm, çözüm şeklinde yapılır.

Plan Yapılırken Dikkat Edilecek Hususlar

Plan yapmaktaki esas amaç yazı için seçilen konunun hangi sırayla anlatılacağını belirlemektir. Anlatımın sıraya konulması, hem konunun bütünlük arz etmesini sağlayacak hem de okuyan kişilerin yazının iç dünyasına girmesini kolaylaştıracaktır. Yazıda anlatılacakları sıralamak için;

• Zamana,
• Neden -sonuç ilişkisine,
• Kolaydan zora doğru olmasına,
• Yer sırasına (yakından uzağa, uzaktan yakına, içten dışa, dıştan içe) göre sıralama yapılabilir.

Açıklayıcı Anlatım

Herhangi bir konu üzerinde bilgi vermek ve açıklama yapmak için kullanılan anlatım çeşididir. Açıklayıcı anlatımda anlatılan konu hakkında bilgi verilir ve okuyucunun bu konuda bilgi edinmesi amaçlanır.

Öyküleyici Anlatım

Bir olayın ne zaman, nerede, kimler arasında ve nasıl gerçekleştiğini anlatmak için kullanılan teknik öyküleyici anlatım tekniğidir. Bu anlatıma “hikâye etme tekniği” de denilmektedir.

Betimleyici Anlatım

Betimleyici anlatım ise bir manzaranın, insanın ruh hâlinin, insanın ya da bir başka canlının dış görünüşünün, yani fizikî yapısının kullanıldığı anlatım tekniğidir. Bu anlatım tekniği için “tasvirî anlatım” ve “tasvir yoluyla anlatım” karşılıkları da kullanılmaktadır. Anlatım tekniği kullanılırken gereksiz ayrıntılara yer verilmemeli, anlatımda genelden özele doğru bir sıra takip edilmelidir.

Karşılaştırmalı Anlatım

Metinde işlenen konu hakkındaki çeşitli görüşlerin bir arada bulunduğu anlatım şeklidir. Karşılaştırmalı anlatım daha çok düşünce yazılarında kullanılmaktadır.

Karşılaştırmalı anlatım tekniğinden ayrıca roman ve hikâye gibi kurgusal eserlerde mekân, şahıs karşılaştırmalarında da faydalanılmaktadır.

Kanıtlayıcı Anlatım

Bir konuda ileri sürülen fikirlerin çeşitli görüşlerle desteklenerek kanıtlanmaya çalışıldığı anlatım tekniği kanıtlayıcı anlatımdır.

Kanıtlayıcı anlatımda önce düşünceler dile getirilir, sonra bu düşünceyi destekleyici kanıtlar ortaya konur, sonuçta da kanıtlanmak istenen düşünce doğrultusunda anlatılanlar özetlenir.

Ana Dil Becerisi Kazanmak: Diğer üç aşamada yapılanların bir anlam kazanabilmesi için dilin kurallarını ve inceliklerini tam olarak bilmek gereklidir. Dilin söz varlığını, anlatıma akıcılık kazandıracak hususları ve anlatılanların şekil itibarı ile doğruluğunu sağlayacak kuralları bilmek iyi yazı yazmak için son derece önemlidir.

Yazma Aşaması

Gerekli ön hazırlıkların yapılmasının ardından gelen ikinci aşama, yazma aşamasıdır. Yazma aşaması yoğun bir zihinsel süreci ve bunun yanında sistemli çalışmayı gerektirir.

Yazı yazarken karmaşanın içinde kaybolup gitmemek için aşağıdaki şekilde genel bir yol haritası çizebiliriz:

1. Konuyu seçmek ve sınırlandırmak

2. Konunun amacını tespit etmek

3. Bakış açısını destekleyen düşünceleri bulmak ve bir düzen içerisinde bu düşünceleri işlemek

4. Konuyu ele alma amacına uygun anlatım tekniklerini kullanmak

5. Metne son biçimini vermek için kontrol amaçlı okumak

Genel Plan

Genel olarak kompozisyon derslerinde öğretilen ve hemen herkesin bildiği bir plan çeşididir. Genel plan “giriş/serim”, “gelişme/düğüm” ve “sonuç/çözüm” bölümlerini ihtiva eder. Giriş, konuya okuyucunun hazırlandığı konunun ana hatlarının çizildiği bölümdür. Güzel yazmanın ilk şartı, etkileyici bir giriş yapmaktır. Okuyucular genel olarak, metnin giriş kısmında ya üsluptan etkilenerek yazıyı okumaya devam etmekte ya da girişi sıkıcı bulup okumaktan vazgeçebilmektedirler.

Genel planda ikinci bölüm olan gelişme bölümü fikirlerin açıklandığı, iddiaların ispatlandığı, örneklerin sunulduğu bölümdür. Gelişme bölümünde dikkat edilmesi gereken en önemli husus, işlenen konuların bir bütünlük arz etmesi ve düşünceyi tamamlayıcı nitelikte olmasıdır.

Sonuç ise gelişme bölümünde anlatılanların ışığında varılan kişisel düşüncenin, okuyuculara sunulduğu bölümdür.

Ayrıntılı Plan

Ayrıntılı plan, yazma aşamasında ifade edilecek bütün ana ve alt başlıkların sıralanması ile yapılır. Ayrıntılı planın hazırlanması genel plana göre zordur. Ancak ayrıntılı planı hazırlandıktan sonra yazmak çok daha kolaylaşmaktadır.

Düşünce Planı

Düşünce planı bir konu hakkındaki görüşlerin, fikirlerin belirli bir düzen içerisinde anlatılması için yapılan planlardır. Düşünce planlarında görüşlerin ileri sürülmesi ve bunların ispatlanması temel amaç olduğu için planlama ve uygulama buna göre yapılmalıdır. Düşünce planı ile yazılan yazılar makale, konferans, röportaj ve inceleme türündeki yazılardır.