Tüketici Teorisi ve Turizm

Tüketicinin mal ve hizmet tercihinde bulunma amacı, faydasını maksimum yapmaktır.

Fayda Teorisi

Tüketici tercihlerinin niteliği kapsamında önce toplam fayda ve marjinal fayda ilkeleri ele alınacak, daha sonra azalan marjinal fayda teorisi ve marjinal fayda kanunu incelenecektir.

Toplam Fayda ve Marjinal Fayda

Neoklasik iktisat görüşü bir tüketicinin (turist veya ziyaretçinin) amacının faydasını maksimum yapmak olduğunu savunur. Neoklasik görüşte, tüketici belirli bir mal veya hizmeti tercih etmesi durumunda ortaya çıkan faydanın ölçebileceği veya faydanın tüketiciden tüketiciye farklılık gösterebileceği ifade edilmektedir.

Bu bölüme tüketici tercihlerinin niteliğini tartışarak başlayabiliriz. Turist veya ziyaretçi rasyonel seçimler yapabilmesi için karşılaştığı fırsatları öncelik sıralamasına tabi tutması, yani zevk ve tercihlerini ortaya koyması, gerekir. Farklı turist veya ziyaretçi tercihleri farklı kararları da beraberinde getirir.

Turist (veya ziyaretçi) karar verirken;

Tercihleri tam olmalıdır. Bir turist farklı iki tatil fırsatının olduğunu varsayalım. İlk seçenekte otel paketinde ultra her şey dâhil, ikincisinde her şey dâhil olsun. Bu iki fırsat karşısında turist ister ultra her şey dâhil olanı, ister her şey dâhil olanı veya isterse iki fırsata da kayıtsız kalsın. Bu üç durumda da turist veya ziyaretçinin tercihi tamdır.

Turist tercihleri geçişli ve tam olmalıdır. Bir turistin farklı üç tatil paketi fırsatına sahip olduğunu varsayalım. Birinci pakete her şey dâhil, ikinci pakete sadece sabah kahvaltısı ve üçüncüsüne ise yalnız oda dâhil olsun. Böylesi bir durumda turist birinci paketi ikinciye, ikinci paketi üçüncüye tercih ediyor ise, turistin kararının tutarlılık ve geçişli olması adına birinci paketi üçüncü pakete de tercih etmesi gerekir. Ayrıca turist birinci paketi ikinci pakete, ikinci paketi üçüncü pakete tercih etmiyor ise bu durumda tercihlerin tutarlı ve geçişli olabilmesi için birinci tercihi üçüncüye tercih etmemesi gerekir.

Bir turistik ürünün çoğu azına tercih edilmelidir: Bir turistin iki tatil paketi fırsatı olduğunu varsayalım. Erken rezervasyon döneminde birinci pakette yetişkin yanında 12 yaş altı ilk çocuk ücretsiz ve ikinci çocuk ise yüzde elli indirimli olsun. Sezonda ikinci pakette yetişkin yanında 12 yaş altı ilk çocuk ücretsiz ve ikinci çocuk için de yetişkin kişi gibi sayılsın. Bu durumda birinci fırsat ikinci fırsattan daha fazla imkânlar sunmaktadır. Bu nedenle birinci fırsat ikinciye tercih edilmelidir. Bir malın çoğunun azına tercih edilmesi, malların iyi mal olması durumunda geçerli iken malın kötü mal olması durumunda ise o malın azının çoğuna tercih edilmesi söz konusudur. Toplam fayda (TU), bir mal veya hizmetten belli bir miktar tüketildiği zaman elde edilen faydadır. Marjinal (Ek) fayda (MU), bir mal veya hizmetten bir birim daha fazla veya bir birim daha az tüketildiği zaman toplam faydada meydana gelecek değişimdir.

Tüketici bir mal veya hizmetin kullandığı miktarları artırdıkça toplam faydası önce azalan oranlarda artar, doyum noktasına ulaşır ve daha sonra negatif olur. Bu noktada tüketicinin marjinal faydası ise sıfıra eşittir. Bu durumda tüketilen son birim mal veya hizmetin toplam fayda üzerinde yapmış olduğu katkı sıfırdır.

Azalan marjinal fayda kanunu, bir maldan tüketilen miktarlar arttıkça, tüketilen her birimin toplam faydaya katkısının bir öncekine göre az olmasıdır.

Tüketici dengesine ilişkin yaklaşım, kayıtsızlık eğrisi analizleri ile yapılır. Kayıtsızlık eğrileri aynı tatmin düzeyinde farklı mal bileşimlerinin geometrik gösterimidir. Bu eğriler tüketicinin zevk ve tercihleri ile ilintilidir.

Tüketicinin farklı mal ve hizmetler için zevk ve tercihlerini belirlerken gelir ve fiyat kısıtı söz konusudur. Bu kısıtlar teoride bütçe doğruları ile modellenir. Eğer tüketici gelir ve fiyat kısıtı çerçevesinde zevk ve tercihlerini denkleştirebilirse dengesini sağlar.

Kayıtsızlık eğrilerinin eğimini ölçmek için kullanılan marjinal ikame oranı (MRS), tüketicinin aynı fayda düzeyinde kalması kaydıyla, bir mal veya hizmetten bir birim daha fazla tüketmek karşılığında diğer maldan vazgeçmesi gereken miktarı ifade eder.