Tıbbi Terminolojiye Giriş

Terim; çeşitli bilim, sanat, meslek, spor dallarında kullanılan; bunlarla ilgili varlıkları, durumları, olayları karşılayan sözcüklere denmektedir.

Terimleşen sözcüklerin tek anlamı vardır ve anlamı kişiden kişiye değişmez.

Tıp terimleri, Latince ve Grekçe (eski Yunanca)’ dir. Tıbbi terminolojide Grekçe sözcükler Grek alfabesiyle değil Latin alfabesiyle yazılır.

Türkçedeki bazı harflerin Latince de karşılığı bulunmamaktadır. Tıp terimleri Türkçe olarak okunurken bir takım kurallara uyulması gerekmektedir.

• “c” harfi “a,o,u” harflerinden veya sessiz harflerden önce geldiğinde “k” olarak okunur.
• “c” harfi “e,i,ae,oe,y” harflerinden veya sessiz harflerden önce geldiğinde “s” olarak okunur.
• “y” harfi iki sessiz harfin arasında ise “i” olarak okunur.
• “c” harfinden sonra “h” harfi geliyorsa “k” olarak okunur.
• “g” harfi “a o u” harflerinden önce gelirse “g” olarak “e ve i” harflerinden önce geliyorsa “j” olarak okunur.
• “ph” harfleri “f” olarak okunur.
• “rh” ve “rrh” harfleri “r” olarak okunur.
• “x”harfi terimin ortasında ise “ks” olarak okunur.
• “j” harfi ünlü bir harfin önüne gelirse “y” olarak okunur.
• “ch” harfleri “k” olarak okunur.
• “sch” harfleri “ş” olarak okunur.
• “t” harfi “ia, io, iu” harflerinden önce gelirse “s” olarak okunur.
• “s” harfi “m yada n” harfleriyle bitişik olduğu zaman veya iki ünlü arasında olduğu zaman “z” olarak okunur.
• “ae” harfleri “a” ya da “e” olarak okunur.
• “oe” harfleri “ö” olarak okunur.
• “eu” harfleri “ö” olarak okunur.
• “i” harfi “i” olarak okunur ancak “a,e,o,u” gibi harflerden önce gelirse “y” olarak okunur.
• “au” harfleri “av” ya da “o” olarak okunur.

Önekler, kök sözcüklerin önlerine getirilir ve terimlerin anlamlarını değiştirirler.

• “a-, an-, dys -, im-, in-, non -, de-” önekleri olumsuzluk ( yokluk, zorluk ya da bozukluk) anlamı veren öneklerdir.
• “par -, para- , circum -, peri -” önekleri çevresinde (yanında , komşuluğunda) anlamı veren öneklerdir.
• “amb -, ambi -, amphi -” önekleri her iki tarafında bulunan ya da her ikisi de anlamı veren öneklerdir.
• “ante -, pre -, pro -” önekleri ön, önce ya da önünde anlamı veren öneklerdir.
• “pos -t ve retro -” önekleri arka, sonra ya da arkasında anlamı veren öneklerdir.
• “en-, em- , endo -, intra -, per -” önekleri içerisinde, arasında ya da aracılığıyla anlamı veren öneklerdir.
• “ecto -, ex-, exo -, extra -” önekleri dışında, dış, haricinde anlamı veren öneklerdir.
• “epi-, supra -, hyper -, süper -, poly -” önekleri üzerinde, üstünde, yukarı, çok ya da fazla anlamına gelmektedir.
• “hypo -, oligo -, infra -, sub -” önekleri alt, altında ya da az anlamına gelmektedir.
• “ meso -, inter -” önekleri arasında, ortasında anlamına gelmektedir.
• . “ micro- ” öneki küçük ve kısa, “macro- ” öneki ise büyük ve iri anlamına gelmektedir.
• “ pan -, pas -, pasa -, panto- ” öneki bütün, “hemi -, semi -” öneki ise yarım anlamına gelmektedir.
• “tachy -” öneki hızlı, “brady -” öneki ise yavaş anlamına gelmektedir.
• “normo- ” öneki normal, “mal -” öneki ise hastalık ya da bozukluk anlamına gelmektedir.

Sonekler kök sözcüklerin önlerine getirilir ve terimlerin anlamlarını değiştirirler. Tıp terimlerinde sık kullanılan sonekler aşağıda yer almaktadır.

• “-ulus, -ula, -ulum, -olus” sonekleri azaltma, küçültme anlamına gelmektedir.
• ic, -icus, -ac, -acus, -al, -alis, -aris, -orius” sonekleri ilgili, ait anlamına gelmektedir.
• “-eus, -oid, -formis, -icus” sonekleri biçiminde, benzer anlamına gelmektedir.

Bazı son ekler ilgili kelimelerin sonuna eklenerek hastalık tanımlanmasında kullanılır.

Tıbbi terminoloji doğru kullanıldığında, hasta ve sağlık ekibine büyük kolaylık ve yarar sağlayacak ancak doğru kullanılmadığı takdirde ise telafisi mümkün olmayan sorunlara yol açarak maddi ve manevi kayba yol açacaktır.

Bu nedenlerle tıbbi terminoloji kavramlarının doğru söylenmesi, yazılması ve anlamlarının iyi bilinmesi önem arz etmektedir.

Herhangi bir yapım eki almamış sözcüklere kök denir. Kök ya da köklerden yeni tıbbi terimler oluşturulur.

Kökle birlikte önek, sonek ve kaynaştırma ünlüsü bir kelimede bulunması gereken kısımlardır. Ön ve son eklerin kullanılması sonucu pek çok bileşik sözcük türetilmiştir.

Ön ekler daha çok anatomi terminolojisinde son ekler ise genellikle hastalıkların tanı ve tedavi yöntemleri ile ilgili terminolojide görülür.

Anatomik Terimler: Anatomik terimler; vücudun bölümlerinin tanımlanmasını sağlayan, kesin anlamlı sözcüklerdir.

Klinik Terimler: Klinik olarak hastalığın doğru tanısını koymak ve tedavi amacıyla kullanılan terimlerdir.

Laboratuar Terimleri: Tanı amacıyla yapılan laboratuar testlerinde kullanılan terimlerdir. Aşağıda çeşitli örnekler verilmiştir.

Yön Belirten Terimler: Yer ve komşuluk tanımlamasında kullanılan ve sağlık çalışanları arasında anlaşmayı kolaylaştıran terimlerdir.

Tıp terimlerinde kısaltmaların önemli yeri vardır. Kısaltma sözcük yerine geçer.