Viral Hastalıkların İzlenmesi, Kontrolü ve Eradikasyonu
Viral Hastalıklarda; • Epidemiyoloji
Epidemiyoloji: Latince epi (üzerinde), demos (toplum) ve logos (bilim) kelimelerinin bir araya getirilmesi ile oluşturulmuş bir terimdir.
Veteriner Epidemiyoloji: Hayvanlarda görülen hastalıklar ile ilgili farklı veri kaynaklarından temin edilen ve çeşitli araştırmalar sonucunda ortaya çıkan bilgilerin istatistiki ve ekonomik analizlerinin yapılması, zoonoz hayvan hastalıklarını ve besinlerin mikrobiyal ve kimyasal kirlenmenin toplum sağlığına etkilerinin incelenip değerlendirilmesidir.
Viral hastalıklarda gaita, idrar, dışkı, salivasyonlar, kontamine su ve gıdalarla virusun etrafa saçılması düşünüldüğünde viral hastalıkların epidemiyolojilerinin bilinmesi mücadele yöntemlerinin belirlenmesi açısından da oldukça önemlidir.
Viral enfeksiyonların görülüş şekilleri
- Lokal enfeksiyon
- Sistemik Enfeksiyonlar
- Miks enfeksiyonlar
- Latent (Gizli) enfeksiyonlar
- Persiste enfeksiyonlar
- Akut Enfeksiyonlar
- Kronik enfeksiyonlar
- İnsidens
- Prevalans
- Morbidite
- Mortalite
- Letalite
- Enfeksiyöz Hastalık
- Sporadik Hastalık
- Endemik Hastalık
- Epidemik Hastalık
- Pandemik Hastalık
- Vektör
- Zoonoz
Viral enfeksiyonların bulaşma zamanları
- Prenatal Dönem (Doğum Öncesi)
- Perinatal Dönem (Doğum Sırasında)
- Postnatal Dönem (Doğum Sonrası)
Viral Hastalıklarda Korunma, Kontrol ve Eradikasyon Prensipleri
Herhangi bir ülkede enfeksiyonla mücadelece edilmeye başlanmadan önce ülkede bulunan hayvanların tanımlanması ve kayıt altına alınması, hayvan varlığını ortaya koyan güçlü bir veri tabanının oluşturulması, hayvanların yetiştirildikleri yerlerin belirlenmesi ve bilinmesi, hayvanların verim kayıtlarının tutulması ve salgın hayvan hastalıklarının çıkması durumunda hayvanların izlenebilirliğinin sağlanması gerekmektedir.
Hayvan hastalıklarının kontrol önlemleri olarak, aşılama, koruma alanları oluşturma, karantina altına alma, hayvan hareketlerinin kontrolü, gözetim, testlerin uygulanması, temizleme ve dezenfeksiyon, tazminat ve hayvanların kesime gönderilmesi uygulanmaktadır.
Endemik enfeksiyon görülen yerlerde bulunan sağlıklı hayvanlar daha emin bölgelere taşınarak koruma sağlanmış olabilir. Özellikle tropikal bölgelerde, biyolojik vektörlerin aktif olduğu bölgelerden vektörlerin olmadığı bölgelere taşınabilir.
Viral etkenlerin kontrol altına alınabilmesi için çevre, konakçı ve etken üçlüsüne yönelik tedbirler alınmalıdır.
Viral enfeksiyonların korunma, kontrol ve eradikasyon prensipleri kapsamında Karantina, Hijyen ve Sanitasyon, Vektör kontrolü, İklim değişiklikleri, Bağışıklık, Aşılama Politikası, Eradikasyon tedbirleri alınmaktadır.
Viral Hastalıklarda Taranma ve Mücadele Programları
Hayvan Hastalık ve Zararlıları ile Mücadele ve Hayvan Hareketleri Programı kapsamında TÜRKVET-VETBİS Hayvancılık Bilgi Sistemleri ile kayıt altına alınmaktadır. Hastalıklara karşı uygulanan koruma önlemleri ve hastalık ortaya çıktığında uygulanması gereken mevzuattaki prosedürler her hastalık için ayrı olarak belirtilmiştir.
Hastalıkların kontrolleri ile ilgili alınması gereken tedbirler ilgili tüzük ile belirlenmiştir.
Subklinik enfekte hayvanların etrafa sürekli virus saçtıkları unutulmamalıdır. Rutubetli ılıman bölgelerde nehir kıyılarında ve özellikle yaz aylarında insidensi yükselebilmektedir. Bazı viruslar latent kalabildikleri için çeşitli stres faktörleri ve kortizon kullanımı ile virus saçılımı başlayabilmektedir. Farklı hayvan türlerinin virusu taşıyıcı olarak görev aldıkları ve diğer hayvanlara virusun bulaştırılmasında rol oynadıkları bilinmektedir.
Viral Hastalıklarda Kontrol için Hijyen ve Sanitasyon
Viral enfeksiyonların bulaşma yolları gözden geçirildiğinde
- Horizontal bulaşma
- Direkt temas
- İndirekt temas
- Kontamine gıdaların alınması
- Damlacık enfeksiyonu
- Arthropodlarla bulaşma
- İatrojenik bulaşma
- Vertikal bulaşma
Hijyen: Hayvanın sağlıklı yaşamı için vücudunun, yaşadığı çevrenin temiz tutulması ve hastalıklardan korunması amacı ile alınması gereken önlemlerin tümü olarak tanımlanmaktadır.
Sanitasyon: Sağlık ve temizlik anlamında kullanılmaktadır. Ortamın hastalık yapan etkenlerden arındırılması için gerekli olan işlemleri sağlık ve temizlik kurallarına uygun olarak yapılmasıdır.
Temizlik: Herhangi bir ortamda görülebilir kir veya kir kalıntılarının fiziksel veya kimyasal yolla arındırılmasıdır. Temizlik yapılmış bir ortam hijyenik olmayabilir. Yapılan temizliğin hijyen açısından uygun olabilmesi için gözle görülmeyen insan sağlığına zarar veren mikroorganizmalar, kimyasal madde gibi etkenlerinde yok edilmesi gerekir.
Dezenfeksiyon: Hastalıklara neden olabilecek mikroorganizmaların yok edilerek ya da ortamdan uzaklaştırılarak sayılarının azaltılması işlemidir.
Viral Hastalıklarda Önlenmede Vektörlerle Mücadele
Son yıllarda vektörlerle bulaşan zoonoz hastalıklardan bazıları Dünyada (Kırım Kongo kanamalı ateşi, Batı Nil ateşi, Rift vadisi humması) ve ülkemizde (Kırım Kongo kanamalı ateşi) insanlarda ölümlere ve evcil hayvanlarda ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Hayvanlarda da viral infeksiyonlar çok sayıda olup ekonomik kayıplara neden olmaktadır.
Viral Hastalıklarda Karantina
Karantina: Bulaşıcı bir hastalığa maruz kalmış ya da hastalığın inkübasyon süreci içerisinde hastalığa yakalanma ihtimali olan insan ya da hayvanların bu hastalığı yaymalarının önüne geçmek için hareketlerinin kısıtlanması, hastalığın görüldüğü bölgeden dışarı çıkmalarının engellenmesi olarak tanımlanmaktadır.
İhbari Mecburi Viral Hastalıklarda Karantina Süreleri
Viral Hastalıklarda Aşılama
Viral hastalıklarda hayvanlara koruyucu amaçlı uygulanmakta olan Klasik konvensiyonel aşılar ve biyoteknolojik aşılar mevcuttur. Klasik konvensiyonel aşılar canlı ve inaktif aşılar olmak üzere sınıflandırılırken biyoteknolojik aşılar; marker aşılar (Bovine Herpesvirus tip 1), rekombinant aşılar, subunit aşı vb. sınıflandırılabilmektedir.
Pratikte kullanılan viral aşılar başlıca 2 tarzda hazırlanmaktadır.
- Aktif (Canlı) Aşılar
- İnaktif (Ölü) Aşılar
Otojen Aşı (otovaksin) uygulamaları bir çiftlik veya kümesten izole edilen mikroorganizmalar kullanılarak hazırlanan, izole edildiği hayvana veya işletmedeki diğer hayvanlara uygulanan aşıya “otovaksin” adı verilmektedir.
Viral Hastalıklarda Biyokontrol
Hayvancılık alanında viral hastalıklar ile mücadelede biyolojik kontrol ajanı olarak iki virus kullanılmıştır. MyxomaVirus (MYXV) ve Rabbit Hemorrhagic Disease Virus (RHDV)’un biyokontrol amacı ile kullanıldıklarına dair veriler bulunmaktadır.
Viral enfeksiyonlarda hastalık belirleyicileri
- Virusa ait özellikler
- Konakçıya ait özellikler
- Çevresel faktörler
- Ekolojik faktörler