Tasarımda Espas

Espas Nedir?

Sözlük anlamıyla espas “aralık” olarak ifade edilmektedir. Espası kimi kaynaklarda boşluk kimi kaynaklarda ise aralık kavramlarının karşılığı olarak da görürüz. Fransızca “espace” kelimesinden gelen espasın sözlük anlamı; baskı alanında bir kelimenin harflerini ayırmak için kullanılan harflerden daha kısa ve küçük metal çubuk ile aralıktır.

Aralık ya da boşluk olarak da kavram karşılığı olan espas, tasarımda yer alan benzer ya da farklı ögelerin belirli bölgelerde yığılmalarına ya da çoğalmalarına karışlık bazı bölgelerde seyrekleşmesi ya da hiç bulunmaması halidir. Görsel tasarımda boşluk ve aralık kavramları oldukça önemli kavramlardır. Her ne kadar tasarımda boşluk, olumsuz bir anlam içerse de oluşturulan boşluklar, tasarım için önemlidir.

Tasarımda benzer ya da farklı ögeler arasında kalan mesafeler espası oluşturur. Bu ögeler, yüzeyde ya belli yerlerde yığılarak ya da bazı yerlerde seyrekleşerek hatta hiç bulunmama üzerine de kurgulanabilirler. Ancak burada kast edilen espas, tasarımcı tarafından bilinçli olarak bırakılan anlamlı boşluklardır. Yani burada bitmemişlik hissi yoktur. Eğer bu rastgele yapılmış olsaydı biçimler arasındaki boşluk, espas yerine bitmemişlik hissi uyandırabilirdi.

Tasarımın bütününde birlik, uyum, oran, denge kadar nesneler/formlar/şekiller arası ya da kurgular/tekrarlar arası mesafe /aralık/espas da önemlidir. Doğru ayarlanmış mesafeler arası espas, tasarımı durağanlıktan çıkararak hareketlendirir ve yarattığı derinlik etkisi ile tasarımı sanat nesnesine dönüştürür.

Espas Çeşitleri

Espas’ı dörde ayırabiliriz. Bunlar:

1.Aynı aralık

2.Farklı aralık

3.Uygun aralık

4.Aralıksızlıktır.

Bir tasarımı oluşturan aynı büyüklükteki biçimleri hatta renk ve dokuları aynı aralıklarla, farklı aralıklarla, uygun aralıklarla ya da aralıksız olarak yerleştirildiğinde, elde edilecek kurgulardaki varyantlar da farklı olur..

Espas Özellikleri

1.Üç boyutludur.

2.Nesneler arası yakın bir ilişki kurar.

3.Tasarımda kullanılmayan alan değil tasarımcı tarafından verilmiş anlamlı boşluklardır.

4.Şekiller, biçimler, formlar arasında yaratılan boşluklar özneldir. Bu da izleyicisinde göz yanılsamaları meydana getirebilir.

5.Dokulu alanlarda da espas yaratılabilir. Espas yaratırken sadece boşluklar üzerinde ya da zeminin boş kalan kısımlarında espas olmak zorunda değildir.

6.Genellikle biçimlerin özelliklerini, ölçülerini ve etkisini ortaya koyar.

7.Tasarımda zıtlık ve derinlik etkisi yaratır.

8.Tasarımı monotonluktan çıkarır.

9.Tasarımda kullanılan diğer öge ve ilkelerle birlikte kullanıldığında tasarıma denge sağlayarak tasarıma düzen getirir.

10.Tasarım ögelerinin vurgusunu artırır.

11.Tasarıma katılan tüm biçimsel formları etkiler.

Espas Fonksiyonları

Boşluk-Doluluk İlişkisi

Gözümüz boşluk içinde doluyu, dolu içinde boşluğu arar. Tasarımda da boşluk ve doluluk yakın ilişki içindedir. Tasarımda boşluk de doluluğu şöyle açıklamak mümkündür. Bir tasarımı oluşturan tüm parçalar, birimler, nesneler tasarımdaki doluluğu oluştururken bütünü oluşturan parçalar/birimler/nesneler arasındaki boşluğu ifade eder.

Tasarımda boşluk -doluluk sürekli iletişim halindedir. Bir tasarımdaki boşluklar gözü dinlendirir. Doluya bakan göz, boşluğa geçtiğinde rahatlar ve sükûnete erer. Bu, gördüğü doluluk karşısında gözün dinlenmek için boşluğu aramasına benzer. Ya da tam tersi de olabilir.

Tasarımda zıtlığı, espasta da görmek mümkündür. Öyle ki, boşluğa karşı doluluk ya da tam tersi doluluğa karşı zıtlık tasarımda istenen bir durumdur. Tasarımda zıtlık tasarım ilkelerinden önemli bir elemandır.

Yakınlık-Uzaklık İlişkisi

Doğayla etkileşimi güçlü olan insan, etrafında bulunan nesneleri/canlıları/formları sürekli olarak aralık/boşluk/espas ile yani uzaklık yakınlık ilişkisi arasında kurgular. Bir başka deyişle göz, önünde uzanan manzarayı en yakından en uzağa kadar olan tüm manzarayı yakınlık- uzaklık ilişkisi içerisinde algılar.

Uzaklık derinlikle ters orantılıdır. Yani, göz nesnelere/objelere olan uzaklığı derinlik olarak ters algılar. Uzaklık arttıkça perspektif de devreye girer. Perspektifle gelen açı, gözde derinlik hissi uyandırır. Tüm bu özelliklere ilaveten yakınlık–uzaklık ilişkisinde uzakta kalan nesneler için renkler/tonlar mat yakında olan nesneler için de rengi parlak görürüz

Espas ve Mekân

Tasarımda espastan kast edilen çoğunlukla mekândır. Çünkü boşluklar veya aralıklar tasarıma mekânsal bir algı yaratır. Bir başka deyişle boşluklar mekân olarak algılanır.

Resimde yaratılan boşluklar gözü rahatlatmanın yanı sıra mekân görevini de üstlenir. Bu kavram her ne kadar öznel bir anlam ifade etse de mekân algısı boşluklarla yaratılan bir algıdır. Bir tablodaki resme bakan kişi ufuk çizgisinde birleşen gökyüzü boşluğunu gözünü dinlendiren bir etki olarak da yakalayabilir gökyüzünün uçsuz bucaksız büyüklüğü karşısında resmi mekâna da sığdırabilir.

Mekân, doğada bulunan canlı/cansız ilişkisi doğa düzeninin temelinde mekân olgusuyla sıkı sıkıya bağlıdır. Aslında doğada bulunan tüm canlılar hayatlarını devam ettirebilmek için mekâna ihtiyaç duyarlar.

Espas Alıştırmaları

Bu bölümde örnek teşkil edecek espas alıştırmalarına yer verilmiştir.