Tasarımda Doku

Doku Nedir?

Doğadaki nesnelerin dış görünüşlerini oluşturan yüzey yapılarına “doku” denir. Bütün nesnelerin kendine has dokusal özellikleri vardır. Doğadaki nesnelerin/canlıların kendilerine has bu özellikleri dış görünüşlerindeki farklılıktan ileri gelir. Bu farklılık aynı zamanda o nesnenin/canlının dokusal farklılığını gösterir.

Doku görsel sanatlarda oldukça fazla kullanılan bir tasarım ögesidir. Dokular oluşumlarına göre doğal ve yapay dokular olmak üzere iki gruba ayrılırlar.

Doğal Dokular

Doğal dokular, varlıkların doğal gelişiminin bir sonucu olarak ortaya çıkarlar. Yani, nesnelerin özünde bulunan en doğal halinin dış görünümlerine yansımasıdır. Dokuları girintili -çıkıntılı, aşağılı- yukarılı, pürüzlü- pürüzssüz olarak tanımlarız. Genellikle bu dokuları dokunsal olarak dokunarak anlarız

Yapay Dokular

Maddenin kendi doğal yapısında olamayan dokular yapay dokulardır. Bu dokuya suni doku da denir. Bu dokular teknik ve teknolojide yaşanan gelişmelerle birlikte çeşitlenmektedir

Tasarımda Doku

Doku, tasarımı zenginleştiren bir ögedir. Sınırsız çeşitliliğiyle doğayı zenginleştirdiği gibi sanatı ve tasarımı da zenginleştirir. Pek çok tasarımcı dokuyu tasarımlarında kullanır. Bütüne olan etkisi, dokuyu tasarımın en önemli ögesi haline getirmiştir. Düzenli tekrarlarla oluşturulan dokular tasarımda ritim ve armoni etkisini de güçlendirir. Dokunun tasarım üzerindeki görsel algılaması ışık sayesinde olur. Tasarımın zemin yüzeyinde dokuyu veren katman, yüzeyin aşağı ve yukarı yönlü hareketlilik sağlar. Tasarımda yaratılan bu hareketlikler, dokuda derinlik algısı yaratarak tasarımın formunun üç boyutlu olarak algılanmasını sağlar.

Doku Özellikleri

Dokunun kendine has birçok özelliği vardır. Ancak bu özellikler açıklanırken dokunun tasarımsal etkileri düşünülerek bir sınırlandırmaya gidilmiştir. Buna göre dokuya ait bazı özellikleri şunlardır:

Doku yüzeyde oluşur ve görsel algı olarak doku, yüzeyde oluşan/oluşturulan bir etkidir.

Dokunarak ya da görerek algıladığımız doku, hem görme hem de dokunma duyumuza hitap eder.

Doğada her canlının/varlığın kendine has bir dokusu vardır. Bunlar doğal dokular olarak adlandırılır. Bu dokular eskiden beri sanat ve tasarımın ilham kaynağı olmuştur.

Doku tek başına biçim ögesi değildir. Çizgi, form, tekrar, ritim, kontrast gibi diğer tasarım öğeleriyle birlikte kullanılır.

Dokunun en önemli plastik özelliği duyularımıza hitap etmesidir. Ağaç gövdesinin pürüzlülüğü, kumaşın yumuşaklığı gibi belirgin doku tanımlamalarının sembolize edilmesinde dokular etkin rol oynar.

Doku İşlevleri

Dokular işlev/fonksiyon üzerine kuruludur. Görsel tasarımda bu işlevler özellikle göze hitap etmesi üzerine şekillendirilmiştir. Dokular işlevlerine göre iki bölümde incelenebilir. Bunlar:

Yapısal İşlevler

Doğada bulunan ve maddeyi oluşturan en küçük yapı taşından en büyüğüne kadar hepsinin ortak özelliği büyüme ve çoğalma eğilimleridir.

Yardımcı İşlevler

Dokunun, koruma, sürtünme, yapışma, temizleme ve geçirgenlik gibi yardımcı işlevleri de vardır. İnsanın doğayla olan mücadelesinde yine doğa ilham kaynağı olmuştur.

Doku Oluşturma

Tasarım yapma da doku önemli bir ögedir. Doğada sınırsız doku çeşidi vardır. Doku oluşturma da kullanılan yöntem ve teknikler genel olarak dört grupta incelenebilir. Bunlar: tekrar, renklendirme, kolaj, benzerlik ve süsleme ile doku oluşturmadır.

Tekrar Yöntemi ile Doku Oluşturma

Dokunun estetik yaratan yöntemlerinden biri birimin/yapının/parçanın tekrarlanmasıdır. Tekrar yönteminde kullanılan parça/birim gerçek dokulardır. Doku, birbirinin aynı ya da benzeri biçimlerin belli bir sistemde yan yana dizilişleri ile meydana gelir.

Renklendirme Tekniği ile Doku Oluşturma

Renklendirme tekniğinin sanat ve tasarımda kullanıldığı alanlar oldukça geniştir.

Kolaj tekniği ile Doku Oluşturma

Bu teknik ilk defa kübist ressamlar tarafından kullanılmıştır. Sanatçıların çalışmalarında sıklıkla başvurdukları bu teknik, birbirine aykırı formların aynı yüzey üzerinde bir araya getirilmesinde etkilidir. Uygulamada, belli yöntem ve tekniklerle nesnelerin/parçaların/birimlerin üst üste, alt alta, yan yana bir araya getirilmesiyle oluşturulan bir kompozisyon oluşturulur

Benzerlik Yöntemi ile Doku Oluşturma

Benzer dokular tekrar ilkesi ile doku oluştururlar. Benzerlikler birbirinin tekrarını doğurur. Tekrarın olduğu yerde de dokudan söz etmek mümkündür.

Süsleme Tekniği ile Doku Oluşturma

Bezeme /süsleme sanatlarında kullanılan süsleme teknikleriyle, üslûp özelliği olan dokular oluşturulur.

Doku Alıştırmaları

Bu bölümde bazı doku alıştırmalarına yer verilmiştir.