Tasarımda Form

Latince kökenli bir kavram olan form, görsel tasarımda sanat yapıtlarının bütünsel düzenlenişini ifade etmek için kullanılmaktadır. Cismin veya bir varlığın dış çizgileri bakımından niteliği ve bütünselliği form olarak tanımlanmaktadır.

Formun terminolojik diğer tanımlarına bakıldığında en çok “şekil ve biçim” kavramlarıyla beraber kullanıldığını görmekteyiz. Divanlıoğlu (1997) “şeklin ve biçimin tamamlayıcısı” olarak formu, Atalayer (1994) ise “sınırları olan uzamsal var oluşun form’a biçimin ise canlı varlığa” karşılık geldiğini söyler.

Form Algısı

Form Algısını Kolaylaştıran Bazı Formsal özellikleri aşağıda verilmiştir.

1.Form bir nesnede dış sınırları belirler.

2.Basit bir tanımlamayla form, bir nesnenin enini boyunu genişliğinin yüksekliğini ve hacmini belirleyen sınırlardır.

3.Form şeklin ya da biçimin üç boyutlu halidir.

4.Form nesnenin varlığını ifade eder.

5.Formların üç boyutlu olması aynı zamanda nesnenin varlığını da ifade eder.

Form Sınıflandırması

Geometrik Formlar

Geometrik formlar temel yapısı itibariyle geometrik bir biçim gösterirler. Bunlar üçgen, kare ve diktörtgen olarak örneklendirilebilir.

Sembolik Formlar

Doğada bulunan formlar organiktir. Sembolik formlar ise bir bakıma değişmez ve hafızaya sabitlenmiş formlardır. Bu formlar temel olarak bildiğimiz ve algıladığımız formların maddi yapısını içerirler

Doğal Formlar

Bazı formlar doğal bazı formlar ise yapaydır. Doğada bulunan ve insan eli değmemiş formlar doğal formlardır. Ancak doğada bulunan bazı formlar insan eliyle da yapılabilir.

Simetrik Formlar

Bazı formlar belli bir iz düşüme göre (var olduğunu düşündüğümüz) simetrik bazıları ise asimetrik formlardır.

Simetrik denge; düşey veya eğik bir eksen üzerinde öğelerin aynen tekrar etmesinden oluşur. Tasarımda fazla ilgi uyandırmaz. Asimetrik denge ise tasarımda farklı görsel ağırlıktaki öğelerin serbest tarzda yerleştirilmesiyle oluşturulur. Tasarımda ilgi çekiciliği, hareketliliği ve dinamizmi artırır. Simetri sakinliği ve istikrarı temsil ederken asimetri tam tersine hareketi temsil eder.

Leonardo da Vinci’nin günlüklerinde bulunan insan ve doğanın birbiriyle bütünlüğünün anlatımı çalışması insanlık için bir dönüm noktası olarak kabul edilen insan vücudunun simetrik olan denge durumunu gösteren VITRIVIUS adamı çalışmasıdır.

Serbest Formlar

Bazı formlar var olduğunu düşündüğümüz belli bir iz düşüme göre simetrik, bazı formlar ise bir izdüşümü olmaksızın asimetrik formlardır. Simetrik formlar asimetrik formlara göre dengede kalabilen ve orantısı olan formlardır.

Bazı formlar doğada bulunan diğer formlara benzemez. Bu durumda sanatçı, estetik açıdan güzel olan bir formu yaratmaya çalışır. Serbest formlarda belli başlı bazı kurallar aranmazken serbest olmayan diğer formlarda bu kurallar istenen bir durumdur. Biçimsel açıdan formlar arasında büyük farklar vardır. Bir kısmı geometrik bir düzen içinde oldukları halde diğer formlar serbest görünüşte olabilirler. Bu bakımdan formlar arası kurulan bağlantı güç olsa da yine de birbirleriyle kıyaslanmaları mümkündür.

Form Özellikleri ve İşlevleri

Formun Özellikleri

Geometrik Form Özelliği

Doğada bulanan varlıkların belli bir geometrik yapısı vardır. İster doğada olsun ister insan eliyle yapılmış olsun bu nesneler belli bir formun düzenleyicileridir. Bu düzenlemelerde birbirine uygun olmayan uzaklıktaki nesneler arasında bir kopma, dağılma ve parçalanma oluşur.

Hacim Özelliği

Form hacimsel bir özelliğe sahiptir. Dolayısıyla üç boyutludur. Formu oluşturan ögeler üç boyutlu mekanda veya kağıdın üzerinde görünür hâle getirildiğinde doku, renk, çizgi şekil, ölçüleri bakımından bir ifade biçimi hâlini alırlar.

Varlık Özelliği

Form, bir yapının tüm karakteristik özelliğini bizlere sunar. Formun bu özelliği nesnenin doğal yapısına yaptığı göndermeyle açıklar.

İçerik Özelliği

Formun içerik özelliği çeşitli bakımlardan tanımlansa da sıklıkla kullanıldığı malzemeyle ilişkilendirilmektedir. Malzeme görsel tasarımı tanımlayan temel kriterlerden biridir.

Formun İşlevleri

Formun Mekân işlevi

Form ile mekân birbiriyle sıkı bir ilişki içindedir. Çünkü form mekânda yer alır. Diğer bir deyişle form varsa mekân vardır.

Formun Fonksiyonellik işlevi

Formun Üslup işlevi

Bir tasarımcının biçimi, formu yaratırken başvurduğu düzenleme, her tasarımcının kendine özgü anlatımını gösterir. Bu da formun giderek üsluplaşması anlamına gelir. .

Formun Perspektif işlevi

Formun bütünü anlamada perspektifte kullanılan kılavuz çizgilerin önemi büyüktür.

Form ve Ritim

Formu oluşturan görsel anlatı biçimlerinde, algılamayı ve öğrenmeyi artıran özellikler bulunmaktadır. Bu özellikler dikkate alınarak oluşturulan formlarda kullanılan unsurlar, birbiriyle uyum içerisinde olmalıdır. Birinin ya da diğerinin formdan ayrılması o çalışmanın uyumunu/ritmini/ahengini bozar.

Form ve Yüzey

Doğada, sayısız farklı biçim mevcuttur. Söz konusu bu biçimler tasarım öge ve ilkeleri yardımıyla herhangi bir yüzey üzerinde gösterilmesi form ve yüzey ilişkisini doğurur.

Deformasyon

Doğada bulunan canlı ya da cansız varlıkların kendine has özellikleri vardır. Bu özellikler her tür canlı için farklılık gösterir. Nesneler/canlılar/varlıklar tıpatıp birbirinin aynısı olmadığı için bu formları yaratan biçimsel farklılıklarda da bazı bozulmalar yaratılabilir. Deformasyon denilen bu işlem, tasarımcıya biçimleri istediği gibi bozarak yeni formlar elde etmesine fırsat verir. Bu formlar tasarımcının çalışma çeşitliliğinde yeni ve özgün tasarımlara da dönüşebilir.

Form/Biçim Alıştırmaları

Bu bölümde bazı form alıştırmalarına yer verilmiştir.