Tasarımda Koram

Koram Nedir?

Tasarım ilkeleri, tasarımsal süreçler içerisinde düzenleme yaparak kolaylaştırıcı ve yol gösterici roller üstlenirler. Bu ilkeler iki boyutlu veya üç boyutlu çalışmalarda tasarımda kullanılan ögelerin uygunluğunu, ritmini ve dengesini sağlamakla kalmaz aynı zamanda çalışmanın eleştirilmesinde, yorumlanmasın da ve kıyaslanmasın da kullanılırlar. Sanat ve tasarımda yer alan bu tasarım ögeleri rastgele kullanıldığında düzensizlik yaratırlar. Düzensizlik yaratmamak ve eseri doğru değerlendirip okumak için tasarım ilkelerine başvurulur. Görsel estetik ifade ilkeleri olan tasarım ilkeleri; tekrar, uygunluk, zıtlık, koram, egemenlik, denge ve birliktir.

Tasarım ilkelerinden “Koram”, tasarımda biçim, yön, ölçü, aralık gibi öğelerin iki karşıt ucun birinden diğerine kademeli olarak geçişini sağlayan düzenlemeleri içerir. Koram, düzenli ölçü derecelenmesi, görsel “hiyerarşi” olarak da tanımlanmaktadır. İki uç arasında bir düzen içinde geçiş sağlamak, kolay beğenilen bir diziyi ortaya koyar. Örneğin, formların büyükten küçüğe veya küçükten büyüğe doğru sıralanması veya bütünü oluşturan formlar arasındaki aralıklarda genişten dara, dardan genişe doğru sıralanışta düzenli bir uyum oluşturulur.

“Düzenli bir ölçü derecelenmesi” ile yapılan koram uygulamalarında, benzer veya armonik basamaklar iki zıt kutup arasında bir köprü oluşturacak şekilde bir hiyerarşi oluştururlar. Ölçü, aralık, yön, renk, biçim gibi kavramların, büyükten küçüğe, açıktan koyuya, yataydan dikeye gibi düzenli geçişleri ile koram yaratılabilir. Koramda geçişler arasında ani farklar yoktur, aksine birbirini takip eden düzenli basamaklar yer almaktadır.

Koram’ın kelime anlamı sıradüzen, hiyerarşidir. Türkçe bir kelime olan koram, İngilizce karşılığı hierarchy, Fransızca karşılığı hierarchie, Almanca karşılığı ise hierarchie’ dir.

Çınar ve Çınar (2018)’te hiyerarşiyi, belirli olan iki uç arasındaki sistemli ve düzenli basamaklar, geçiş sistemleri olarak tanımlamıştır. İki uç arasındaki sistemli bu geçişlerle anlamlı ve kolay dizilimler elde edilebilir. Bu dizilimlerde kullanılan ögelerin özellik ve niteliklerinde farlılıklar ya da zıtlıklar olabilir.

Düzenli bir ölçü derecelenmesini gösteren koram, öyle bir sıralamadır ki benzer veya armonik basamaklar bu iki zıt kutup arasında bir köprü oluşturarak mükemmel bir hiyerarşi yaratır. Hiyerarşi kavramı da temel olarak bir derecelenmeden en çok da bir düzenden bahseder. Koram kavramının temeli de bu düzen üzerine kuruludur. Kavramlar bu anlamlarıyla birebir örtüştüğü için yer yer koram kavramını hiyerarşi kavramı ile birlikte görürüz.

Koramın Derecelendirme Nitelikleri

Koramın değişmeyen derecelendirme/kademelendirme nitelikleri şunlardır:

a.İki uç (sınır) ve bu iki ucun birbiri arasındaki zıtlığı

b.Uçlar arasında oluşturulan zıtlığın, belli bir düzenle geçişi

c.Bu düzenli geçişi sağlayan ögelerin birbiriyle kademeli bağlantısı

Koram, bir derecelendirme sistemidir. Ancak bu derecelendirme sisteminde ritimsel bir uygunlukla yerleşim söz konusudur. Ritimsel uygunluk, iki zıt ucun birbiriyle bağlantısının yumuşatılması şeklinde yapılır. Bu yumuşama ya da sistemli geçişte temel amaç, görme ile biçim arasında ki ahengin sağlanmasıdır. Bu ahengin sağlanmasında oluşturulacak kademelerde, farkları minimuma indiren muntazam dizilerin yaratılması ise en önemli unsurdur.

Ögesel Koram

Temel tasarım ögeleriyle yapılan korama ögesel koram denir. Ögesel koram da, koramın değişmeyen kuralına göre iki ucu oluşturan zıtlık tek bir öge ile oluşturulabileceği gibi birkaç öge ile de yapılabilir. Görsel tasarımda kullanılan ögeler şunlardır: Nokta, çizgi, form, doku, espas ve renktir.

Tasarımda koram; form, boyut, renk, doku, yüzey ve kurgu anlamında kendi içerisinde görsel bir ayrıma gitmek mümkündür. Bu ayrımda her ne kadar diziliş farkları varsa da belirli bir düzenin var olduğu kesindir. “Nicelik koramlar” olarak da bilinen ögesel koramlar, kullanım yerinin sıklığına göre üç ana grupta toplamak mümkündür. Bunlar; Bunlar; form, doku ve renk koramıdır.

Form Koramı

Koram, yani hiyerarşi doğal çevremizde var olan formlarda gördüğümüz düzenlerdir. Doğada birçok yerde doğal olarak ortaya çıkan hiyerarşik düzenlemeler görmek mümkündür.

Doku Koramı

İki uç arasında doku farkı varsa, aradaki her kademenin dokusu sırayı bozmayacak şekilde düzenli kademeler teşkil edecek bir yerleşimde olması doku koramını oluşturur. Bu iki zıt uç arasındaki doku farkında belirli düzen içerisinde anlamlı ve estetik bir diziliş vardır.

Renk Koramı

İki zıt uç arasında renk ögesiyle yapılan farklılıklar renk koramını oluşturur. Eğer bu iki uç arasında değer farkı çok büyükse her bir kademedeki değerler azar azar açılarak ya da azar azar koyulaştırarak geçiş sağlanmalıdır. İki uç arasındaki diziliş renk farkıyla birlikte aynı zamanda da form farkı da varsa yine aynı şekilde hareket edilmelidir. Koramları strüktürel düzenlerine ve tasarımda ki yerleşimlerine göre üç bölüme ayırabiliriz. Bunlar; merkezsel, eksensel ve çevresel koramdır.

Merkezsel Koram

Bir bütünü oluşturan formlar, bir merkez etrafında toplanarak bir yerleşim gösteriyorsa merkezi koram yaratılmış demektir. Yani, belirlenmiş bir yöne doğru ya da odak noktasından dışa doğru bir orana, bir sisteme, bir kurala bağlı olmak kaydıyla tekrarlanan formlar merkezsel koram durumunu oluştururlar.

Eksensel Koram

Formların düz ya da eğri eksen/eksenler etrafında yoğunlaşmasına eksensel koram denir. Yani, herhangi bir eksen üzerinde bulunan formların, belirlenmiş bir orana, kurala veya sisteme bağlı kalınarak oluşturulduğu koram türüdür. Formlar bir eksen üzerinde büyükten küçüğe veya küçükten büyüğe doğru bir dizilim gösterebilirler. Bu dizilim düzgün bir çizgi üzerinde oluşturulabileceği gibi eğri, kırık çizgiler üzerinde de meydana gelebilir.

Çevresel Koram

Serbest koram olarak da bilinen çevresel koram, çevre ya da alan üzerinde bir koramın serbest fakat dengeli olarak düzenlenmesidir. Koramı oluşturan elemanlar, ögeler, unsurlar simetrik ya da belirli bir eksen etrafında değil bir merkez ya da birkaç merkezin etrafında serbestçe fakat aralarında bir ilişkiyle bir araya gelmeleri ile serbest yani çevresel koram oluşur

Koram Alıştırmaları

Bu bölümde Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Tekstil ve Moda Tasarımı Bölümü öğrenci çalışmalarından seçilen çalışmalar ünitenin bu bölümünde okuyucuya sunulmuştur.