Tasarımda Zıtlık
Zıtlık Nedir?
Zıtlık, karşıtlık anlamına gelmektedir (TDK, 2020). Her oluşumun temelinde bir zıtlık vardır. Doğada bulunan tüm canlı ve cansız varlıklar birbirinin zıddı olarak yaratılmışlardır. Doğada olduğu gibi yaşamımızda kullandığımız birçok kavramın zıddı her zaman vardır. Cisimler, maddeler ve oluşumlar arasında da bir zıtlık vardır. Cisimleri, küçük -büyük, yumuşak -sert, parlak -mat gibi karşıt özelliklerle nitelendirilebilir. Atom çekirdeğinde bulunan pozitif (+) yüklü olması ile çevresinde bulunan elektronların ise negatif (- ) yüklü olması maddenin zıtlığını gösteren iyi bir örnektir.
Doğada bulunan karşıt ögeler birleriyle inişli -çıkışlı, aşağılı -yukarılı, girintili- çıkıntılı, düz -bombeli olarak çeşitli karşıtlıklar gösterirler.
Zıtlık Çeşitleri
Düzensizlikleri doğuran ortak değerlerin olmadığı durumlar, zıtlıkları doğurur. Bu zıtlıklar arasında da ortak veya yakın bir ilişki kurulamazsa aralarında ilişki kurma güçleşir ve birbiri arasında kurulamayan bu ilişki kargaşaya yol açar.
Tasarımda oluşabilecek bu karışıklık ya da kargaşayı önlemek için; ritmin sağlanması, ilgi çekiciliğinin arttırılması, ifadenin güçlendirilmesi ve temel tasarım ögelerinin dengeli zıtlık ilişkileriyle oluşturulması gereklidir.
Yapısında zıtlık bulunduran düzenler, uyum, tekrar gibi ilkelerle daha iyi anlaşılırlar.
Form Zıtlığı
Formların fiziksel yapısına göre yaratılan form zıtlıklarında en dikkat çeken form zıtlığı, yuvarlak hatlı yumuşak formlar ile köşeli sert formların birlikteliğinde oluşturulur..
Renk Zıtlığı
Renkler, aynı yüzey üzerinde bir arada kullanıldıklarında fiziksel ve psikolojik etkileri açısından farklı etkiler yaratırlar. Bu farklı etkilerin kararlı bir dengede kalabilmeleri için zıtlıklarından faydalanılması gereklidir.
Yalın Renk Zıtlıkları
Diğer renk zıtlıkları içinde en kolay algılanabileni yalın renk zıtlığıdır. Ayrıca bu renkler renk çemberinde birbirine karşılıklı gelen renklerdir.
Tamamlayıcı Renk Zıtlıkları
Tamamlayıcı renkler, renk çemberinde karşılıklı gelen renklerdir. Her rengin bir tamamlayıcısı vardır.
Açık- Koyu Renk Zıtlıkları
En kuvvetli açık -koyu zıtlığını siyah ve beyaz renkler verir. Siyah ve beyaz her zaman birbirinin zıttı olarak bir arda bulunurlar.
Kalite Zıtlıkları
Rengin kalitesini rengin ışıklı ya da ışıksız olma özelliği belirler. Kalite zıtlığı ise, bir rengin ışıklı ya da ışıksız olma durumlarının aynı yüzey üzerinde kullanılması ile oluşmaktadır..
Simultan Renk Zıtlıkları
Gerçekte olmadığı halde, bakan gözün verilen rengin tamamlayıcısını varmış gibi algılaması, simultan -eş zamanlı zıtlık olarak adlandırılır.
Sıcak -Soğuk Renk Zıtlıkları
Renklerin sahip olduğu fizyolojik özelliklerinden kaynaklanan nedenlerden dolayı izleyicide sıcaklık ya da soğukluk hissi gibi bir takım psikolojik etkiler bırakırlar.
Miktar Zıtlığı
Renklerin kalitesi ile kapladıkları alanlar arasındaki ilişki ve buna bağlı olarak ortaya çıkan denge, miktar zıtlığını verir.
Espas ve Yön Zıtlığı
Tasarımda yüzey üzerindeki dengeyi sağlayan başka bir unsur espas ögesidir. Espas, zıtlıklarda önemli bir etkendir. Tasarımda espas, farklılıkları ve zıtlıkları doğurur. Tasarımın oluşturulmasında kullanılan aralıkların farklılığı, tasarımdaki formlar arasındaki uzaklaşma ve yakınlaşmayı belirtmesi açısından iyi dengelenmesi gerekir. Yön zıtlığı ise gerek çizgiler, gerekse iki boyutlu ya da üç boyutlu nesneler, kullanımları ile bir takım yönler ifade ederler.
Doku Zıtlığı
Benzer parçaların, birimlerin ya da formların sistemli ya da serbest olarak yan yana gelerek oluşturulan dış yapı özelliklerine doku denir.
Işık –Gölge Zıtlığı
Işık, varlığını zıttı olan gölge ile hissedilir. Işık değişimleri sonucunda oluşan gölgeler nesnelerin dış yapı özelliklerine bağlı olarak birtakım değişikliklere sebep olurlar. Bu değişimler sonucunda üç boyutluluk ve derinlik etkileri ortaya çıkar.
Zıtlık Özellikleri
Zıtlıklar daima denge ile oluşturulur. Zıt ögelerin yüzeydeki dağılımları denge ilkesi ile doğru orantılıdır. Dengeye sahip olmayan zıtlıklar bütünlüğü oluşturmadığı için eksik ya da yarım görünürler. Bu da tasarımda bitmişlik hissi uyandırmaz. Bu durumda yaratılan zıtlık dengesizliği; düzensizliğe sebep olur
Tasarım ögeleriyle oluşturulan zıtlık etkisinin tasarıma kattığı değerler şunlardır:
1. Zıtlık tasarımda hareket oluşturur.
2. Zıtlık esere ilgi ve çekicilik katar.
3. Zıtlıklarla tasarıma denge, uyum ve ahenk yaratılır.
4. Zıtlığın seyirci üzerinde uyarıcı etkisi vardır.
5. Zıtlıklar tasarımda vurgu oluşturur.
6. Zıtlıklarla yaratılan tasarımlar seyirciye heyecan katar.
7. Zıtlıklar tasarımda çelişki doğurur.
Tasarımda Zıtlık
Zıtlık ilkesi, tasarımın şekillenmesinde ve oluşturulmasında tasarımın ana ilkelerinden biridir. Tasarım ögelerinin kullanımını içeren bir ilkedir. Doğada karşıtı olmayan neredeyse bir varlık yoktur.
Tasarımın herhangi bir yerinde yaratılan zıtlık, bir uyumsuzluk doğuracaktır. Ancak bu uyumsuzluk, gözü yoran veya göze hoş gelmeyen bir görsel algı değildir. Zıtlıklar bu aykırılıkların ya da uyumsuzlukların ortasında durarak tasarıma denge, ahenk ve uyum getirir.
Tasarımın formu, dokusu, espası ve rengi ile sağlanan benzerlik ve zıtlıklar, sanatsal bir üslupla yakalanan birlik ve beraberlik duygusu ya da en basit tanımıyla birbirini hatırlatan, birbirini çeken bir yakınlıkla bir araya gelerek uyumu oluştururlar.
Karşıtlık, zıtlık barındıran ögeler aynı zamanda uyumlulukta barındırırlar. Zıtlıkla sağlanan bu uyumluluk daha hızlı algılanır ve daima ilgi odağı olur, Tüm tasarım elemanları zıtlık oluşturabilir. Tasarım ögeleri ile yaratılan zıtlıklardır. Bu ögeler birbiriyle karşıt olma durumlarıyla zıtlık oluşturulur.
Zıtlık Alıştırmaları
Bu bölümde zıtlık alıştırmalarına yer verilmiştir.