Bireysel Emeklilik Sistemi
Sosyal güvenlik sistemleri, nüfus artış hızının düşmesi, yaşam süresinin uzaması, işsizlik oranının artması vb. nedenlerin etkisiyle mali güçlükler içine girmiştir. Bu nedenle sosyal güvenlik sisteminde yeniden yapılanma ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Bireysel Emeklilik Sistemi, bu reform hareketlerinin bir parçası olarak 2001 yılında Türk Sosyal Güvenlik Sistemi’ne tamamlayıcı niteliğinde kurulmuş olup yıllar itibarıyla istikrarlı olarak büyümektedir.
Bireysel Emeklilik Sisteminin Amacı ve Kapsamı
Kişilerin çalışma hayatlarını sonlandırıp emekli olduktan sonra gelirlerindeki dalgalanma ve azalmayı kısmen de olsa ortadan kaldırmayı ve kişilerin hayat standartlarını emeklilik döneminde de devam ettirmelerini amaçlayan bu sistem ülkemizdeki uzun vadeli tasarrufların artırılmasına da katkı sağlayacağı için Devletin stratejik hedeflerinden birisi haline gelmiştir. Kuruluş döneminde birçok dünya örneğinin artıları ve eksileri dikkatle incelenerek olası en iyi sistemlerden birisi olarak kurulmuş olan Bireysel Emeklilik Sistemi’nin özellikle denetim sisteminin çok boyutlu olması sisteme olan güveni artırmaktadır.
Türkiye’de Bireysel Emeklilik Sistemi, 2001 yılında kurulmuştur. Bireysel Emeklilik Sistemi gönüllü katılıma dayalı ve belirlenmiş katkı esasına göre oluşturulmuştur. Bireysel Emeklilik Sistemi ilk kuruluşunda gönüllü katılım esasına dayanan bir sistem olmakla birlikte, 2017 yılından itibaren Otomatik Katılım gelmiştir. Çalışmakta olan her kişi Bireysel Emeklilik Sistemine katılması zorunlu hale gelmiştir. Ancak, bu zorunluluk sadece katılım zorunluluğu olup, katılımcılar istelerse sistemden çıkabilmektedir.
Bireysel Emeklilik Sisteminin İşleyişi
Bireysel emeklik sistemi temel olarak, sisteme dâhil olan kişilerin bireysel emeklilik şirketi nezdinde bireysel emeklilik hesabı açtırması, söz konusu hesaba düzenli aralıklarla para yatırması, hesaba aktarılan paraların katılımcı tarafından tercih edilen yatırım araçlarına yönlendirilmesi ve hesapta biriken paraların kişinin sistemden çıkışı durumunda hak sahiplerine ödenmesi şeklindedir.
Bireysel Emeklilik Sistemine Katılım
Bireysel emeklilik katılmak için bir bireysel emeklilik şirketi ile emeklilik sözleşmesinin imzalanması gerekmektedir. Bir kişinin aynı anda sahip olabileceği dört çeşit emeklilik sözleşmesi bulunmaktadır .
Katılımcı ve Bireysel Emeklilik Şirketlerinin Hak ve Yükümlülükleri
Katılımcıların en önemli yükümlülüğü bireysel emeklilik hesabına katkı payı ödemektir. Emeklilik şirketlerinin en temel hakları ise sistemin finansmanı için katılımcılardan aldıkları aidat ve kesintilerdir.
Bireysel Emeklilik Sisteminin Finansmanı
Bireysel emeklilik sisteminin temel finansman kaynağı katılımcıların ödeyeceği katkı paylarıdır.
İşveren tarafından ödenenler hariç katılımcı adına bireysel emeklilik hesabına ödenen katkı paylarının yüzde yirmi beşine karşılık gelen tutar Devlet tarafından ödenir. Devlet katkısı ve getirilerinin tamamına katılımcılar bireysel emekli olduklarında elde etmektedirler.
Emeklilik şirketi, katılımcının sisteme ilk kez katılması sırasında ve yeni bir bireysel emeklilik hesabı açtırması hâlinde giriş aidatı talep edebilir.
Emeklilik şirketleri, faaliyet giderlerinin karşılanması amacıyla katkı payları üzerinden alınan yönetim gider kesintisi yapmaktadırlar.
Fon işletim gider kesintisi, emeklilik şirketlerinin, katılımcıların hesabındaki fonların net varlık değeri üzerinden günlük en fazla yüz binde on oranında aldığı kesintidir.
Bireysel Emeklilik Sisteminden Çıkış
Katılımcı istediği zaman emekliliğe hak kazanmadan sistemden ayrılabilir.
Katılımcı, sisteme giriş tarihinden itibaren en az on yıl sistemde bulunmak koşulu ile elli altı yaşını tamamladıktan sonra emekli olmaya hak kazanır.
Katılımcı emeklilik hakkını henüz elde etmeden maluliyet hali nedeniyle sistemden çıkması hâlinde birikimlerinin tamamını alabilir. Katılımcının vefat etmesi hâlinde birikimleri mirasçılarına ödenir.
Bireysel Emeklilik Sisteminin Kurumsal Altyapısı
Bireysel emeklilik sisteminin işlemesinde katkısı olan kuruluşlar ve taraflar; Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu, Hazine Müsteşarlığı, Sermaye Piyasası Kurulu, Emeklilik Gözetim Merkezi, emeklilik şirketleri, portföy yöneticisi, saklayıcı kuruluş, bireysel emeklilik aracısı ve tabi ki katılımcılardır. Söz konusu taraf ve kuruluşların birlikte çalışması sonucu sistem işlemektedir.
Hazine Müsteşarlığı, bireysel emeklilik sisteminin hem düzenlemesi hem de denetlenmesinden sorumlu olan kuruluştur.
Emeklilik şirketleri nezdinde kurulan emeklilik fonlarının ve bu fonların yönetimini yapan portföy yönetim şirketlerinin denetimi Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yapılmaktadır.
Emeklilik Gözetim Merkezi, bireysel emeklilik sisteminin güvenli ve etkin bir şekilde işletilmesini sağlamak amacıyla emeklilik şirket faaliyetlerinin elektronik ortamda tutulması, saklanması ve gizliliğinin korunması amacıyla Kanunen kurulmuş bir kurumdur.
Portföy yöneticisi, emeklilik şirketlerinin kurmuş olduğu fonları yöneten kuruluşlardır. Portföy yönetim şirketleri Sermaye Piyasası Kurulu’nun denetimine tabidirler.
Bireysel Emeklilik Sisteminin Denetim Mekanizması
Bireysel Emeklilik Sisteminin en önemli unsularından biri de sistemin birçok kurum tarafından düzenli olarak çok boyutlu ve geniş kapsamlı olarak denetlenmesidir. Denetimlerin bir kısmı yıllık bir kısmı ise anlık olarak online yapılmaktadır.
Sistem, Hazine Müsteşarlığı, Sermaye Piyasası Kurulu, Emeklilik Gözetim Merkezi tarafından düzenli olarak gözetlenmekte ve denetlenmekte olup emeklilik şirketleri aynı zamanda düzenli olarak bağımsız denetim ve iç denetim yaptırmaktadırlar.