Sağlıklı Beslenme

Beslenme; yaşamın sürdürülmesi, büyüme ve gelişme, sağlığının iyileştirilmesi, korunması ve geliştirilmesi, yaşam kalitesinin iyileştirilmesi, üretkenliğin sağlanması için gerekli olan besin ögeleri ile biyoaktif bileşenleri sağlayan besinleri tüketerek vücutta kullanılmasıdır. Bu ögelerin herhangi biri alınmadığında veya gereğinden az ya da çok alındığında, büyüme ve gelişmenin engellendiği ve sağlığın bozulduğu bilimsel olarak ortaya konmuştur.

Vücudun büyümesi, yenilenmesi ve çalışması için gerekli olan besin ögelerinin her birinin yeterli miktarlarda alınması ve vücutta uygun şekilde kullanılması durumu yeterli ve dengeli beslenme deyimi ile açıklanır. Yeterli ve dengeli beslenme sağlıklı beslenme ve optimal beslenme olarak da tanımlanmaktadır. Bu besin ögeleri vücudun ihtiyacı düzeyinde alınmazsa, yeterli enerji oluşmadığı ve vücut dokuları yapılamadığından yetersiz beslenme durumu oluşur. İnsan gereğinden çok yerse, bu besin ögelerini gereğinden çok alır. Çok alınan bu ögeler vücutta yağ olarak biriktiğinden sağlık için zararlıdır. Bu durum ise dengesiz beslenme olarak tanımlanır. İnsan yeterince yemesine karşın, uygun seçim yapamadığı ya da yanlış pişirme yöntemi uyguladığı için bu besin ögelerinin bazılarını alamayabilir. Bu durumda da o besin ögesinin vücut çalışmasındaki işlevi yerine getirilemediğinden yine sağlık bozulur. Bu durum da dengesiz beslenmedir.

Yetersiz ve dengesiz beslenmeden en fazla bebek ve çocuklar, gençler, gebe ve emzikli kadınlar, yaşlılar ve işçiler etkilenmektedir.

Yetersiz ve dengesiz beslenme birçok hastalığın doğrudan nedeni olabileceği gibi, vücut direncini azalttığından hastalıklara yakalanma olasılığını artırmada ve hastalıkların ağır seyretmesinde de önemli rol oynar. Yetersiz ve dengesiz beslenme sonucu ülkemizde bebek ve çocuk ölüm hızı ile gebe kadınlar arasında anemi (kansızlık) oranları yüksektir. Raşitizm, osteomalasia, beriberi, pellagra, skorbüt, marasmus yetersiz ve dengesiz beslenme sonucu görülen hastalıklardandır. Kızamık, boğmaca, difteri, verem, ishal gibi hastalıklar yetersiz ve dengesiz beslenen gruplarda sık görülmekte, ağır seyretmekte ve bir kısmı ölümle sonuçlanmaktadır. Yetersiz ve dengesiz beslenme kalp damar, kanser, diyabet (şeker hastalığı) gibi hastalıkların oluşmasında ve ağır seyretmesinde önemli etmenlerden biridir.

Toplumdaki beslenme sorunlarinin nedenleri ; besin üretimi, dağıtımı ve teknolojisindeki yetersizlik ve düzensizlikler ; satın alma gücünün yetersizliği ve dengesizliği ; kültürel etmenler ve eğitim yetersizliği ; aile kalabalıklığı ; Çevre koşullarının sağlık kurallarına uygun olmayışı dır.

İnsanın gereksinmesi olan ve besinlerin birleşiminde yer alan 50 civarındaki besin ögesi kimyasal yapılarına ve vücut çalışmasındaki etkinliklerine göre 6 grupta toplanır. Bunlar; proteinler, yağlar, karbonhidratlar, mineraller, vitaminler ve sudur .

Beslenme biliminde enerjinin anlatımı ısı enerjisi birimi ile yapılmakta ve bu amaçla kilokalori kullanılmaktadır. Vücudun gereksinimi olan enerji besinlerin hücrelerde yakılması ile elde edilir. Besinlerle alınan 1 gram karbonhidratın 4 Kkalori, 1 gram yağın 9 Kkalori ve 1 gram proteinin 4 Kkalori verdiği kabul edilmiştir. Bir besin ne kadar çok yağ içerirse enerji değeri o kadar yüksek olur. Bunun yanında su vücutta enerji oluşturmaz.Günlük enerjinin % 45 -60’ ının karbonhidratlardan, %20 -35’inin yağlardan ve %10 -20’ sinin ise proteinlerden gelmesi önerilir.

Her besin, içinde bulunan besin ögeleri açısından farklılık gösterir. Ancak bazı besinler içerik açısından birbirine benzediğinden birbirlerinin yerine geçebilirler.

Besinler, besleyici değerleri yönünden dört grup altında toplanır. Günlük beslenmede her gruptan besin bulunur ve bunların miktarları gereksinmeye uygun olursa yeterli ve dengeli beslenilir.

Sağlıklı yaşam biçimi yaklaşımının bireylerde ve toplumda farkındalığının arttırılması, kolay anlaşılır olması amacıyla “Besin Gruplarına göre Tabak Modeli” ile irdelenmiştir. Tabakta; 4 besin grubu yer almaktadır. Besin grupları, besinlerin içerdikleri enerji ve besin ögelerine göre oluşturulmuştur. Hedef her öğünde tabakta yer alan her besin grubundan bir besinin seçilerek tüketilmesidir.