Sağlık ve Hastalık
Giriş
"Dünya Sağlık Örgütü (WHO) sağlığı; sadece hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, aynı zamanda fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik hâli olarak tanımlamıştır. Hastalık ise, doku ve hücrelerde yapısal ve fonksiyonel olarak anormal değişikliklerin yarattığı durumdur. Dünya Sağlık Örgütünü ntanımına göre ise fiziksel, akılsal ve sosyal tam bir iyilik hâlinin yokluğuna hastalık denilmektedir.
Sağlık Tanımları
Dünyanın her yerinde en çok önemsenen kavramlardan biri olmasına karşın sağlığın tek bir tanımı yoktur.
Subjektif olarak sağlık; bireyin kendisini fiziksel, sosyal ve ruhsal yönden algılaması hâlidir.
Objektif olarak sağlık; muayene, laboratuvar sonuçları ile tespit edilen hastalığın var olmadığı durumdur, yani sağlıklı olmadır.
Sağlık üç boyutta ele alınabilir;
Negatif sağlık: Tedavi ve rehabilitasyonu gerektiren sağlık durumudur.
Nötral sağlık: Herhangi bir hastalık durumu olmaksızın dengeli bir sağlıktır.
Pozitif sağlık: Sağlığın yükseltilmesi ve iyilik düzeyinin maksimüm düzeye çıkarıtılmasıyla alakalıdır. Nötral sağlık aşamasından sonra pozitif sağlık düzeyine erişilir.
Sağlığı Etkileyen Faktörler
Genetik, cinsiyet, yaş, sağlık inancı, biyolojik muhit çevreyi etkileyen faktörler arasında yer almaktadır.
Sağlığın Bileşenleri
Fiziksel Sağlık: Fiziksel muayene yöntemleri kullanılarak değerlendirilen ve tanı işlemleri ile tespit edilen hastalığın ya da bozukluğun var olmadığı durumdur.
Spiritüel Sağlık: Sağlığın spiritüel alanı bir kişinin “yaşamının anlamını, ölümünün kabulünü” vurgular.
Sosyal Sağlık: Bireyin diğer insanlarla olan iletişiminin varlığı, sevilme ve ait olma hissini yaşıyor olması, aile içi ve çalışma arkadaşları ile ilişkilerinin varlığı, tiyatro ve sinema gibi yaşamını ve gelişimini olumlu yönde etkileyen sosyal uğraşılarının olması sosyal sağlığı etkileyen en önemli faktörler arasında yer almaktadır.
Duygusal ve Ruhsal Sağlık: Bireyin kendi içinde kendisiyle ve etrafında bulunan çevresiyle sürekli bir denge ve uyum içinde olmasıdır. Fakat bu denge ve uyum, durağan bir nitelikte olmamalı, değişebilen esnek bir şekilde olmalıdır.
Bütüncül Sağlık Kavramı
Bütüncül sağlık ile her bireyin fiziksel, zihinsel, ruhsal ve sosyal olarak bir bütün olduğu; ayrıca her bireyin ailesi, çevresi ve toplumla bir bütün olduğu sağlık ve hastalığın birbirinden ayrı olarak düşünülemeyeceği vurgulanmaktadır.
Sağlığı Koruma ve Hastalıkları Önleme
Sağlığı koruma; aktiviteleri düzenli egzersiz yapma, iyi beslenme, sağlığın var olan durumunu sürdürmeye odaklanmaktadır. İyilik kavramı ise; kendi sorumluluğunu alma, stres yönetimi, fiziksel farkındalık gibi kişinin kendisini sağlıklı hissetmesi için neler yapması gerektiğini öğrenmesidir. Hastalığın önlenmesi ise; immünizasyon programları gibi sağlığın seviyesini artırma ya da hastalıkları önlemeye yönelik aktiviteleri içerir.
Sağlığı Koruma Düzeyleri
Sağlığı korumada, birincil, ikincil ve üçüncül olmak üzere üç düzey vardır.
Hastalığın Tanımı
Hastalık, doku ve hücrelerde yapısal ve fonksiyonel olarak anormal değişikliklerin yarattığı durumdur. “ Dünya Sağlık Örgütünün (DSÖ) tanımına göre ise fiziksel, akılsal ve sosyal tam bir iyilik hâlinin yokluğuna hastalık denilmektedir.”
Hastalığın Birey ve Aile Üzerine Etkileri
Hastalık durumunda, duygusal ve davranışsal olarak beden imajı, aile dinamikleri ve rollerde değişim meydana gelir. Birey ve aile hastalık ve tedavinin yol açtığı bu değişikliklerle başa çıkmak zorundadır.
Sağlık ve Hastalık Modelleri
Sağlık hastalık modelleri çerçevesinde, sağlık hastalık kavramları arasındaki ilişkiler ve bireyin sağlık uygulamalarına karşı tutumları daha kolay anlaşılabilir.
Sağlık – Hastalığın Sürekliliği Modeli
Bu modelde sağlık, dinamik bir durumdur. Sağlık ve hastalık, bireyin iç ve dış çevre ile olan uyumundaki dalgalanmalarla ilişkilendirilmiştir. Bu model, bireyin sağlık potansiyelini en üst düzeye çıkarmaya odaklanmıştır.
Ajan –Konakçı –Çevre Modeli
Bu yaklaşıma göre birey ve grupların sağlık veya hastalık düzeyleri, ajan, konakçı ve çevrenin dinamik ilişkisine bağlıdır.
Sağlık İnanç Modeli
Bazı insanlar hastalıklardan korunmada sorumluluk alırken, bazı insanların bu sorumluluğu almayı neden başaramadıklarını anlamak için kavramsal bir çerçeve sağlamak amacıyla bu model geliştirilmiştir.
Değişime Dayalı Model
Sağlık ve canlılık yeteneğini ifade eder. Modelin altı elemanı vardır ve her biri holistik sağlık yaklaşımını tanımlar.
Sağlığı Geliştirme Modeli
Bilişsel faktörlere odaklanan bu model, sağlığın yükseltilmesini sağlık davranışlarının iyileştirilmesini benimser.
Smith’in Sağlık Modeli
Smith (1980) sağlığı b4 boyutu olduğunu vurgulamaktadır. Klinik model; sağlık hastalığın olmaması durumudur . Rol – performans modeli; bireyin annelik, evlatlık vs. rollerini gerçekleştirme düzeyi bireyin sağlığıyla ilişkilidir. Adaptive model; sağlık veya hastalık, başarı veya başarısızlığın ifadesidir. Mutluluk modeli; sağlık mutlulukla eş tutulmuştur.
Temel İnsan Gereksinimleri Modeli
Temel insan gereksinimlerini ilk kez Maslow ele almıştır. Bireyin güdülenmesinin temelinde gereksinimler vardır. Maslow, insanların bu gereksinimlerini önem sırasına göre dizerek gereksinimler arasında hiyerarşi oluşturmuştur.