Banka Bilançosu ve Bankaların Kredi Yaratım Süreci

Banka bilançosu, bilanço dışı hesaplar ve gelir -gider tablosu bir bankanın finansal durumu analiz edilirken kullanılan temel muhasebe tablolarıdır. Bu tablolar bankaların temel işleyişi hakkında da önemli bilgiler içerir.

Banka Bilançosu Kalemleri

Bir bankanın bilançosu, o bankanın varlıklarının ve yükümlülüklerinin özetini sunar. Soyut bir varlık olan bankanın sahiplerinin bankaya olan katkılarını gösteren özkaynaklar, banka için bir borç veya yükümlülük niteliğindedir. Bir bilanço denk olmak zorundadır; bir başka deyişle bankanın aktifi pasifine eşit olmalıdır.

Aktif Kalemleri: Bir bankanın aktifinde likit varlıklar, menkul kıymetler, krediler, duran aktifler ve diğer alacaklar yer almaktadır.

Pasif Kalemleri: Bir bankanın pasifinde ise mevudat, mevduat dışı kaynaklar, diğer yükümlülükler ve özkaynaklar yer almaktadır.

Bilanço Dışı Hesap Kalemleri

Bilanço dışı hesaplar, garanti ve kefaletler, taahhütler, türev finansal araçlar ve emanet ve rehinli kıymetlerden oluşmaktadır. Garanti ve kefaletler, verilen teminat mektupları, banka kabulleri, akreditifler, garanti verilen prefinansman ve diğer garanti ve kefaletlerden oluşmaktadır.

Bilanço dışı hesap işlemleri, bu işlemleri tamamıyla kavrayamamış ve bu risklerin tüm yönlerini kontrol edemeyen özellikle küçük bankalar için, oldukça karmaşık ve risklidir. Bir bankanın bilanço dışı yükümlülüklerin artması ilgili bankanın sermaye yeterlilik rasyosunu azaltmasının yanında likiditesini de azaltacaktır.

Gelir-Gider Kalemleri

Bir bankanın gelirleri faiz gelirleri ve faiz dışı gelirleri olmak üzere iki ana kalemde sınıflanabilir. Aynı şekilde bir bankanın giderleri de faiz giderleri ve faiz dışı giderler olmak üzere iki ana kalemde sınıflanabilir.

Bankalar da diğer işletmeler gibidir. Bankacılık işinde de kâr ve zarar olabilir. İşletmeler “varlık transformasyonu çevrimi” içinde varlıklarını gelire dönüştürmek yoluyla nakit elde ederlerken, bankalar çeşitli hizmetler sunmak yoluyla gelir elde ederler. Bankalar, kaldıraç prensibiyle çalışırlar. Banka sahipleri bankaya koyduğu sermayenin 20 veya 30 katı fon toplayabilirler. Bankalar temel olarak finansal aracılık yaparlar. Bankalar borçlanırlar ve bu borçları yeniden borç vermek suretiyle kâr elde ederler.

Bir mevduat bankasının temel faiz geliri kredilerden elde edilen faiz geliri iken, temel faiz gideri de mevduata ödediği faiz gideridir. Bir bankanın faiz gelirleri ile faiz giderleri arasındaki fark net faiz geliridir.

Bankalar ayrıca yabancı para işlemlerinden, ücret ve komisyonlardan, sermaye piyasası işlemlerinden ve bağlı ortaklıklarından ve iştiraklerinden de faiz dışı gelir elde etmektedirler.

Bankaların Kredi Yaratması

Kaydi Para: Bankalar da para yaratmaktadır. Bir bankanın kullandırdığı kredi kendinde veya bir başka bankada mevduat haline gelir. Bankalar, krediler aracılığı ile mevduat -para ya da kaydi para yaratmaktadır.

Bir banka kendi başına kaydi para üretim sürecini gerçekleştiremez. Bir bankacılık sistemi -bir bütün olarak -kaydi para yaratabilir; çünkü, bir bankanın rezervleri azaldığında, bu banka rezervlerini kaybetmesine rağmen, rezervler bankacılık sistemini terk etmemektedir. Eğer:

Kredi kullanıcısı bankadan aldığı krediyi harcamayıp veya başka bir bankaya mevduat olarak yatırmayıp, nakit olarak tutarsa; kredi kullanıcısına mal ve hizmet satanlar, elde ettikleri tutarı bankalara mevduat olarak yatırmayıp, nakit olarak tutarlarsa; bankalar kendilerine yatırılan mevduatı atıl rezerv olarak tutarlarsa; kaydi para/kredi yaratım süreci durur.

Basit Kredi Çarpanı: Mevduatlardaki ve kredilerdeki, bankacılık sisteminin rezervlerindeki artıştan kaynaklanan katlamalı artışa basit kredi çarpanı adı verilir ve şu şekilde formüle edilebilir: : ∆C = (1/ r) ∆R.